G-NEWS (DILI) — FALINTIL (Forsa ArmadaLibertasaun Timor Leste) sosa kilat no farda iha Indonézia durante funu hodi hametin funu hasoru forsa invazor.
Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão, halo reflesaun ba memória passadu durante periódu invazaun Indonézia, liga ba situasaun atual, iha serimónia Meet The Press, liuhosi programa atribuisaun sertifikadu ba mídia sira ne’ebé halo susesu ba kobertura vizita Papa Francisco, ne’ebé realiza iha salaun Laline CNE, Dili, sábadu (05102024).
Iha reflesaun ne’e, Xanana kontente tanba haree Jornalista sira-nia servisu makaas ne’ebé ho vontade, ho komprimisu boot atu fó informasaun ba públiku.
“Ita kontente tanba imi konsege dezempeña misaun di’ak ida hodi hatudu ba povu tomak, no mos ba mundu, kona-ba vizita sua santidade Papa Francisco”, Xanana Gusmão ko’alia iha reflesaun, iha programa Meet The Press.
Xanana dehan, iha mundu atuál, diverjensia de opinioes, katak, opiniaun la hasoru malu, kontradisaun sosiais, polítikas, katak, ida-idak ho ninia hanoin kona-ba ida ne’e, barak teb-tebes.
“Fatin balun, iha mundu, tanba buat ne’e boot tán de’it atu ba funu. Foin dadauk, ita selebra 25 anos referendu, imi hotu kala sei lembra, ami konvida Prezidente Sahara Osidental; nia kontente, sente onradu atu selebra hamutuk ho ita, tanba istória Sahara ho ita nian, hakbesik an tiha depois nakfera. Hakbesik an oinsá, iha funu laran, depois ita lakon tiha funu iha 1978, inimigu kontrola territóriu, kontrola populasuan tomak, diresaun funu nian mate barak, balun rende tán, forsa mós la fiar ona tanba diresaun mate barak, no mós rende. iha foho, populasuan rua ka tolu hatoman an atu mai hela iha villa, oi’tuan de’it, ita bele dehan katak lakon tiha funu”.
“Depois mak reorganiza fali, la’ós de’it dehan halo ida ne’e, lae, maibé aprende erru hosi passadu, reorganiza, ohin loron, ita sempre ko’alia, The best person in the right place. Uluk lakon tiha funu, hateke ba malu, iha ne’ebá prátika buat ida dehan “The best person in the right place” pratika ho asoens”.
“Ida ne’e, komandante seksaun ida, ba mak la hatene komanda, deskulpa, ba fali iha ne’ebá. Tanba ho pratika, ho ita nia atuasaun, asaun mak ita koñese ida ne’e, loos duni, ida ne’ebá mak di’ak. Maibé servisu ho populasaun la book an, maibé ida ne’e di’ak fali ba kontaktu ho populasaun fali, hodi neneik ba neneik, ita mós konsege hatudu ba inimigu katak, atu oho ita, iha fulan ida de’it la to’o. Imi balun sei joven, balun 1999 sei ki’ik, balun depois 1999 mak sei moris. Uluk inimigu dehan gerileiru 50 de’it mak halai tun halai sae iha ne’ebá, maibé lekirauk 50 ne’e mós buka, tanba iha tinan foun-foun inimigu mai, ita hatudu katak ita halo funu, kilat tiru, kilat musan hotu, ita halai”.
“Ita hadia an, dehan katak, o tiru, kilat musan ida tenke kona inimigu, tanba ita la simu apoiu saida de’it hosi liur, kilat musan. TNI simu Air-15 hosi Amerika, M16 hosi Amerika, aviaun hosi Amerika, buat hotu-hotu, organiza tiha iha 1981. Tinan 1982, ha’u hasoru Dom Martinho iha Xefe Suku Mehara nia uma, se mak fó seguransa, KOPASUS mak fó seguransa, ami hasoru malu iha uma laran”.
“Dom Martinho, iha Laleia, bolu malu tiu, tia, Avo. Komu nia mós koñese ami hosi ne’ebá, nia bolu ha’u Je”.
“Nia atu tama, ha’u fardadu tiha, ho farda Indonéziu nian ne’ebe ami kaptura. Nia hakfodak, nia dehan, pois haree ba, kilat; envesde tur atu ko’alia polítika ne’ebé ami hasoru malu, Nia dehan, ó sosa buat sira ne’e iha ne’ebé, hosi Russu ka Xina. Ha’u komprende nia hanoin, Amu tur lai ba, maibé Amu dehan, ha’u hakarak hatene kona-ba ida ne’e. Xanana Gusmão dehan “Ami sosa hosi Jenerais Indonézia sira”. Amu hakfodak “saida, sira mai oho dadauk ita, ba sosa fali kilat hosi sira. Xanana dehan “Amu, ami sosa ne’e ho ran, ami oho, sira oho ami, ma kami foti”. Amu hatan, “Je, ó ne’e pah, ó la muda an” Xanana Gusmão ko’alia ba Jornalista sira.
Ho ida ne’e mak ita aprende, hadia. Kilat musan ida, oho inimigu ida, para ita bele kaptura kilat ho kilat musan.
Editór Testu : Amito Qonusere Araújo
loading="lazy" />