INDDICA,IP rejista traballu infantil ho perigu na’in 2.888, maiória RAEOA

Imajen: Prezidente INDDICA,IP Dinorah Granadeiro
banner 120x600
161 Views

G-NEWS (DILI) – Institutu Nasionál Defeza Direitu ba Labarik, Institutu Públiku (INDDICA,IP), hala’o asesmentu direita hosi unidade monitorizasaun violasaun direitu labarik detekta, totál labarik sira ne’ebé faan sasan iha fatin públiku iha tinan 2022 hamutuk na’in 107, kompostu hosi Mane na’in 65 no feto hamutuk na’in 42 ne’ebé hala’o servisu iha oras eskola desde fulan Janeiru to’o setembru tinan 2022.

Dadus ne’e relata hosi Prezidente INDDICA,IP Dinorah Granadeiro, kuarta-feira (24102023) semana ne’e, ba G-News.

banner 325x300

“Karakteristika sira traballu infantil ne’ebé nunka atende eskola ho tinan 15 to’o tinan 17 tuir tipu envolvimentu servisu (tipu traballu infantil tuir dadus hosi KNKTI bazeia ba relatóriu ne’ebé lansa tiha ona iha tinan 2016) Empregado Criansas hamutuk na’in 6,455, traballu Infantil hamutuk na’in 4,901 no Traballu infantil iha servisu perigozu hamutuk na’in 2,888”, Dinorah Granadeiro esplika.

Dinorah esplika, labarik sira ne’ebé hala’o servisu iha tempu eskola maiória maihosi Rejiaun Administrativa Espesiál Oecusse Ambeno (RAEOA) bazeia ba asesmentu INDDICA nian.

Konsekuênsia hosi labarik sira ne’ebé hala’o servisu, sira sei lakon sira nia direitu fundamental hat ne’ebé konsagra ona iha konvensaun direitu labarik, liu-liu direitu Dezenvolvimentu no direitu partisipasaun. “Lakon sira nia eskola tanba de’it ejijensia ekonómia uma laran, lakon sira nia eskola tanba de’it hakarak hetan osan rasik, lakon sira nia eskola tanba benefísiu ba ema seluk nia moris, la goja sira direitu nu’udar labarik sira ne’ebé presiza halimar iha tempu livre ho inan aman no kolega sira”.

Tuir Prezidente INDDICA,IP, impaktu hosi labarik sira ne’ebé hala’o servisu ema boot nian mak saúde labarik ne’e rasik, mentalidade labarik sira nian la hanesan ona labarik tan, tanba iha nia hanoin oinsa bele hetan osan rasik no laiha interese asesu ba edukasaun, lakon nia liberdade hanesan labarik, benefísiu sei ba adultu ne’ebé uza nia sai hanesan traballador, tempu halimar no dezenvolve nia talentu sei lakon no lakon nia eskola tanba ejijensia ekonómia hosi família ka inan-aman.

“Ita seidauk iha lei ne’ebé espesífiku regula kona-ba traballu infantil, maibé ita iha kódigu traballu hahú kedas hosi seksaun-II kona-ba Traballu hosi menor sira artigu 66 ko’alia kona-ba prinsípiu-jerál, artigu 67 kona-ba protesaun espesial, artigu 68 kona-ba idade atu hahú servisu, artigu 69 kona-ba servisu kaman, artigu 70 ko’alia kona-na ezame médiku. Artigu sira ne’e interligadu, hahú kedas regula servisu ne’ebé menor bele halo no la bele, inklui sira nia idade. Karik iha kompaña ka ema ruma la kumpri bele liga kedas ho artigu espesífiku hosi kódigu penal 155 kona-na Maus tratus ba menor”, nia haktuir ba G-News.

Konsituisaun RDTL garante labarik hotu nia direitu ne’ebé hanesan atu goza sira nia direitu, konvensaun direitu labarik ne’ebé ko’alia klaru kona-ba Direitu Labarik ne’ebé Estadu Timor Leste adopta iha tinan 2003. Lei protesaun labarik no perigu hanesan lei ida ne’ebé mós fó protesaun ba labarik sira iha situasaun perigu inkliu labarik sira mak faan sasan iha fatin públiku no ema adultu organiza.

“Komisaun Nasionál Kontra Kombate Traballu Infantil (KNKTI) hetan apoiu hosi ILO dezelvolve ona esbolsu Dekretu lei kona-ba traballu infantil iha VIII Governo Konstituisional maibé lakonsege lori ba Konsellu Ministru ba aprovasaun. Konvensaun Internasionál kona-ba traballu infantil ne’ebé ko’alia klaru kona-ba idade ba labarik sira ne’ebé bele halo servisu, tempu ba servisu no volume servisu ne’ebé mak labarik sira bele hala’o”, nia esplika.

“Papel INDDICA,IP nian la’os atu halo kontrolu direita ba labarik sira ne’ebé faan sasan iha dalan ninin iha oras eskola nian, maibé oinsa halo advokasia ba Ministériu relevante sira no asegura katak, polítika protesaun labarik implementa ho di’ak. Kazu sira ne’ebé urjente INDDICA sei tun direita maibé halo mos koordenasaun direita ho instituisaun relevante sira inklui KNKTI servisu relevante sei ezekuta hosi Instituisaun ka Ministériu sira ne’ebé servisu direita ba labarik no papel INDDICA nian mak atu halo advokasia, monitoriza no fó pareser direita nomos liuhosi sistema markador ba labarik (marka atividades no orsamentu ne’ebé relasiona ho labarik tuir PAA kada Ministerio save) ba instituisaun relevante sira hodi kontinua rezolve tuir Politika Instituisaun nian ne’ebé trasa ona iha Planu estratéjiku no planu asaun anual ne’ebé diskute no hala’o kada tinan”, Dinorah aumenta-tán.

INDDICA,IP sei kontinua halo advokásia nafatin ba lei sira ne’ebé sei pendente hela hanesan kódigu labarik, lei justisa juvenil no dekretu lei ba traballu infantil, no sosializa kada trimestral kona-ba konvensaun direitu labarik no lei sira ne’ebé ligadu ho labarik hosi munisípiu, postu to’o suku sira.

“Hafanun nafatin inan-aman, komunidade no estadu atu labele sosa hosi labarik ne’ebé faan sasan liuhosi sosializasaun no kampaña hanesan fó sai panfletu, brosura, baner, bilboar nomos liuhosi mídia sosial. Hafanun nafatin adultu sira atu labele uza labarik hanesan objetu hodi benefísia ba interese adultu sira nian. Hafanun nafatin inan-aman no komunidade tuir polítika Ministériu edukasaun nian katak labarik atinji ona tinan 6 obrigatóru eskola. Hala’o dialogu ba estudante sira iha eskola atu labele drop-out eskola no hadok-an hosi violentu sira ne’ebé bele fó ameasa ba sira nia futuru”, Prezidente INDDICA,IP afirma kona-ba ne’e.

Nune’e, Prezidente Institutu Nasionál Defeza Direitu ba Labarik, Institutu Públiku (INDDICA,IP) rekomenda ba inan-aman no família sira atu kontrolu oan sira, tanba tuir konvensaun direitu labarik, nukleu prinsípal mak família tanba família mak edukasaun bázika antes labarik sira envolve iha moris komunidade nia leet.

“Ho nune’e sujere ba inan-aman sira atu hanorin oan sira tuir sira nia tinan labarik nian, no seidauk tempu ba sira atu hala’o servisu inan-aman nian ka adultu sira nian, tanba ida ne’e responsabilidade inan-aman nian hodi benefísia moris iha familia nia laran, husik lai sira goza sira nia direitu tuir konvensaun haruka, se ida nemak inan aman no família halo tuir mak sei simu rezultado ne’ebé di’ak tebes iha futuru tuir mai”, Dinorah Granadeiro hakotu.

Jornalista       : Ekipa G-News

Editór Testu   : Amito Qonusere Araújo

relavante