G-NEWS (DILI) – Relasiona ho komprimisu Ministru Justisa Amândio de Sá Benevides kona-ba kaderneta passaporte RDTL ne’ebé sei to’o Timor iha fim fulan setembru ka inísiu fulan Outubru, hafoin governante ne’e ho nia ekipa desloka ka nasaun Finlândia, iha loron 05 fulan agostu tinan 2023, hodi halo validasaun no aprovasaun finál, nune’e kompaña Visi-Mitra no Thales hahú produs kaderneta pasaporte faze da-huluk sei mai Timor-leste hamutuk rihun 16.
Maibé to’o oras ne’e, kaderneta passaporte RDTL seidauk iha sinal atu to’o Timor, maske iha loron 27 fulan setembru tinan 2023, Konsellu Ministru (KM) delibera ona, hodi aprova halo prosedimentu ajuste diretu urjente ho empreza Thales DIS Singapore PTE LTD, hodi fornese unidade kaderneta passaporte eletróniku (ePassport) hamutuk 73.150.
Ho kestaun sira ne’e, no prosesu sira ne’ebé kleur, implika sidadaun sira nia nesesidade hanesan estudu iha rai-liur, traballador sira nia viajen no seluk-tán, obrigatoriamente tenke hein ho polítika no esforsu governu nian ne’e.
G-News, hahú segunda-feira to’o kuarta-feira (02 to’o 04 fulan Outubru tinan 2023), hala’o vox pop ba sidadaun sira iha territóriu Timor laran tomak, liu-liu sira ne’ebé iha nesesidade urjénsia atu haa’o viajen ba rai-liur, hanesan estudu, akompaña pasiente ba tratamentu médiku, no seluk-tán.
Guilhermina Soares, hosi munisípiu Likisa:
Kuaze fulan barak ona, ita hein de’it kaderneta passaporte la mai, buat sira ne’e halo ami sente lakon buat barak. Ita atu lao ba rai-liur hanesan Indonézia, ita sente araska loos. Foin lalais ne’e sira promote, liu-liu Ministru Justisa, maibé to’o oras ne’e seidauk realiza. Agora tama ona fulan outubru, maibé kaderneta passaporte seidauk tama, entaun ita atu hanusa. Situasaun ida ne’e impede de’it timoroan sira ne’ebé halo estudu iha Indonézia, akompaña família sir aba tratamentu saúde.
Karik Primeiru-Ministru Avo Nana atu halo avaliasaun ba rejultadu servisu hosi membru Governu, entaun keta haluha atu avalia mós Ministru Justisa, tanba ninia programa ba loron 120 ne’e atu tau atensaun ba problema passaporte, maibé loron atu kompleta ona, no atu liu tán de’it mós kaderneta la mosu. Ne’e hanesan atu estraga de’it konfiansa povu nian ba Avo Nana ninia ukun. Di’ak liu ezoneta Ministru Justisa, tanba la rejolve problema passaporte, ne’e signfika la susesu.
João Xavier, hosi munisípiu Dili
Ha’u sente triste, ho problema kaderneta passaporte ne’ebé to’o oras seidauk mai. Polítika governu ne’e atu hamate de’it sidadaun sira, liu-liu estudante sira ne’ebé hala’o estudu iha Indonézia no nasaun seluk, no traballador sira ne’ebé buka servisu iha rai-liur.
Ha’u sujere di’ak liu Primeiru-Ministru Xanana Gusmão tau atensaun ba membru governu ne’ebé servisu la fó rejultadu di’ak, liu-liu Ministru Justisa, tanba la konsege rejolve problema kaderneta passaporte. Se Governu la esforsu, signifika governu mak hakarak atu tenta kria konflitus entre sidadaun sira. Kuandu la sai ba servisu ka estudu, ema estress, ikus-mai halo arbiru ona, dehan joven mak la di’ak, maibé ita nunka deskobre kauza hosi problema ne’ebé iha.
Marcos Ximenes, hosi munisípiu Viqueque
Ita ne’e sidadaun bain-bain. Ita ko’alia mós se mak atu rona loos. Maibé nu’udar sidadaun, ita hotu espera katak governu bele atende no rejolve lalais problema sira ne’ebé akontese. Se kaderneta passaporte mak seidauk iha, signifika ita hakarak atu hamate atividade foin sa’e sira nian, liu-liu eskola ka servisu iha Australia ka Korea.
Nasaun seluk loke kampu servisu timoroan sira, maibé barak seidauk bele bat anba la iha passaporte, balun atu halo ekstensaun mós kaderneta la iha, entaun loron kalan mak lao ba lao mai, osan la iha ona, stress, ikus mai halo problema, dehan joven mak la di’ak.
Ha’u nia rekomendasaun ba Primeiru-Ministru atu ezonera Ministru Justisa Amândio de Sá Benevides, tanba nia la hatudu rejultadu di’ak durante loron 120 nia laran. Tuir loloos loron 120 ne’e, nia tenke uza nia kompeténsia atu halo kooperasaun bilateral, no ejiji ba kompaña atu halo lalais, liu hosi polítika G to G. Tuir ha’u nia hanoin, Ministériu Justisa ne’e servisu lento loos, lao tarde, implika buat hotu-htu. Foin lalais dehan fim fulan Setembru, pois dehan fali inísiu fulan outubru, maibé to’o agora it aba check dehan hein tán oituan, entaun membru governu sira ida sai ne’e, foti passaporte iha ne’ebé.
Martinho de Jesus Lopes, hosi munisípiu Manufahi
Ha’u mós mai check iha Justisa, mais dehan kaderneta seidauk tama. Ha’u atu ba Indonézia, mais passaporte seidauk iha. Tidak mungking ita atu lori Billete Identidade tama Indonézia. Se nune’e nafatin, ha’u atu ba eskola mós susar ona.ita hein de’it buat ida ne’ebé tuir loloos Governu nia desizaun ne’ebé lais, mais buat hirak ne’e halo ita mak stress.
Ha’u foin lalais akompaña iha mídia dehan kaderneta rihun 16 sei to’o Timor iha fim fulan setembru no inísiu fulan outubru, maibé agora semana ne’e ba check, buat mamuk, entaun Ministru Justisa ne’e ko’alia de’it, mais rejultadu la iha.
Nu’udar sidadaun, ha’u husu ba Primeiru-Ministru Avo Nana atu ezoneta tiha Ministru Justisa atuál ne’e, tanba iha loron 120 nia labele rejolve problema ne’ebé kaderneta passaporte, ne’e signifika katak nia la iha kapasidade. Ha’u mós akompaña notisia sira hosi Konsellu Ministru, dehan Governu tau atensaun sériu, fó kompeténsia ba Ministru Justisa atu aselera, mais realidade la hanesan, entaun ne’e signifíka katak, Ministru Justisa mak la iha kapasidade atu halo. Governu tenke uza ninia autoridade hodi ejiji kompaña para aselera lalais.
Etelvina Maria Pinto, hosi munisípiu Baucau
Ha’u konsidera Governu ne’e hanoin de’it mak sai ba vizita iha rai-liur, maibé problema rai-laran to’o agora seidauk bele rejolve. Ha’u nia hanoin, di’ak liu Avo Nana ezonera tiha señor Ministru Justisa tanba durante servisu iha loron 120 ne’e, la iha rejultadu di’ak, la rejolve problema sira ne’ebé akontese hanesan kaderneta passaporte. Sira ne’e mak estraga Avo Nana nia naran, halo ema hirus no trata Avo nana, tan de’it membru governu sira nia hahalok, servisu halimar.
Joven sira osan la iha, la ba estudu, estress, halo arbiru, dehan inan-aman la eduka. Gasta osan ba estudu, pois tinan aumenta, la iha passaporte, eskola la kontinua, ema normal ne’e ita hirus. Falla ne’e hosi governu, tanba la tau atensaun sériu ba problema ne’ebé kleur tebes ona la rejolve. Iha kampaña promote ba promote mai, maibé kuandu ukun, buat hotu lao la di’ak
Casimiro Leto Santiago Martins, Covalima
Ita haree iha mídia nasionál fó sai, ita akompaña informasaun sira, mais to’o agora señor Ministru Justisa la ko’alia. Agora ita hein ba hein, kaderneta passaprte la iha hela de’it. Se situasaun nune’e hela de’it, ne’e fó impaktu ba sidadaun sira, liu-liu estudante sira ne’ebé hala’o estudu iha Indonézia, ne’ebé família mak sustenta no finansia rasik katak, lakon tiha estudu, vítima tan ba desizaun ka polítika Governu nian.
Ha’u husu ba Xefe Governu Kay Rala Xanana Gusmão atu hasai ona Ministru Justisa ne’e, tanba ninia servisu ida lentu ne’e, povu lakon konfiansa ba Avo Nana. Sira ne’e mak estraga avo nana. Avo Nana iha kampaña tamas ai suku, hasoru ferik-katuas sira, ema hotu gosta tebes atu nia sai Xefe Governu, ikus mai membru Governu ida mak hakarak estraga ninia imajen, tan de’it servisu la fó rejultadu di’ak.
To’o informasaun ne’e fó sai, G-News, seidauk hetan resposta hosi Ministru Justisa Amândio de Sá Benevides.
Jornalista : Ekipa G-News
Editór Testu : Amito Qonusere Araújo