G-NEWS (DILI) – Konsekuênsia moris iha mundu, nakonu ho dramátika oi-oin. Kuandu hakolok, haksolok liu tiha, kuandu triste, dalaruma tanis la ho mataween. Entaun moris mai ho senáriu oi-oin. Buat hirak ne’e akontese tanba planu Maromak nian; katak, buat hotu hatur ona tuir distiñu moris. Tanba ne’e, saida mak akontese no ita enfrenta iha ita nia moris, simu ho laran-luak no simu ho liman rua, hodi agradese nafatin ba buat hirak ne’ebé Maromak tau ba ita, basa ne’e hanesan tentasaun moris katak, loron ruma tanis sei nakfilak sai hamnasa, triste sei nakfilak sai kontente.
Situasaun hirak ne’e mak akontese ba família ki’ik ida, iha munisípiu Manufahi, iha ne’ebé, sira nia istória moris ne’ebé sira enfrenta nakfilak sai mataween.
Aman ida ho inisíal XDS abandona nia oan na’in-6 desde nia fen kaben Jacinta da Silva lakon vída iha tinan 2020. Oan na’in-6 ne’e, sira nia aman husik abandona, hela mesak iha bairu PLN aldeia kotalala, suku Letefoho postu Same munisípiu Manufahi
Oan ki’ak Quintáo Lopes, tinan 25 ho nia feton Aroza Mendonça tinan 22, segunda-feira (23/10) ne’e informa ba G-News katak, sira nia inan Jacinta da Silva mate iha tinan 2020, hafoin halot tiha, sira nia iman abandona.
“Ami nia inan nia isin mate, ami nia aman ho inisial (XDS) abandona hela ami, ba hela iha Maubesi munisipiu Ainaro to’o ohin loron la mai hare ami”, sira haktuir.
“Ha’u ho ha’u nia maun Júlio da Costa tinan 26 ami rua para iskola iha Ensínu básiku ba buka servisu badaen, no ami nia alin Aroza Mendonca tinan 22 hapara nia iskola sextu ano, hodi ba fase ema nia ropa hare ema nia oan, hodi sustenta fali ami nia alin na’in 3. Alin na’in 3 ne’ebé sei ki’ik ida naran Lucas da Costa tinan 13 hapara nia iskola iha sextu ano, tanba ami la iha osan atu sustenta nia eskola, alin Evalina Mendonca tinan 20 ba hela ho família sira hodi ba iskola iha ensínu sekundaria Segundu anu, no Alin Marcos da Silva tinan 16 sei iskola Oitávu ano iha EBC Dilejensia-Same”, Quintáo Lopes haktuir tán.
Na’in 2 ne’ebé sei eskola la hetan subsídiu hosi Governu, liu-liu bolsa da mãe, tanba sira la hatene dalan atu ba trata dokumentu hodi asesu programa ne’e. sira nia alin ida Lucas da Costa tenke simu konsekuênsia hodi hapara eskola. Alende ne’e, família ne’e mós la hetan Programa Governu nian ho naran Uma Naroman ba Povu (UNP). Ho situasaun ne’ebé família ne’e enfrenta, to’o agora sira seidauk hetan apoiu ruma hosi estadu, iha ne’ebé sira rasik mak esforsu hodi sustenta moris loron-loron.
“Ami ba servisu badaen, fase ema nia ropa, hare ema nia oan, osan balun ami sosa hahán, osan balun sosa matéria konstrusaun, halo ona uma nia alisersu no ai-rin, uma ne’e ami halo iha tinan 2021 to’o agora husik abandona hela tanba osan la iha atu kontinua halo uma to’o remata, “isplika oan ki’ak sira”.
Iha oportunidade ne’e, Diretóra servisu munisipal protesaun sivil no jestaun risku Dezastra Naturais Administrasaun Munisípiu Manufahi Zelia da Costa Xavier hamutuk ho jornalista sira, foti kedas dadus oan sira, hodi buka solusaun.
Entertantu oan ki’ak na’in 6 ne’e, na’in rua Hari’i ona uma kain hanesan Júlio da Costa no Aroza Mendonca, no na’in ida klosan, na’in 2 sei eskola, na’in ida seluk sei ki’ik, maibé labele kontinua eskola tanba kondisaun ekonómia família.
Relasiona ho kondisaun família sira, ne’ebé afeta bao an sira labele kontinua sira nia estudu, mak estudante UNTL Amandio Ximenes, segunda-feira (23102023) ba G-News hateten, situasaun sira ne’e mak sie fó impaktu ba oan sira nia futuru. Tuir nia, Edukasaun nu’udar pilar importante atu muda situasaun saida de’it iha futuru, maibé kondisaun no nesesidade loron-loron, halo edukasaun sai defisil.
“Ita haree edukasaun ne’e gratuita, hosi nível báziku to’o sekundária, maibé ita haree, kondisaun moris, buat hotu gratuita mós sidadaun balun labele kontinua sira nia estudu tanba moris ne’ebé sira enfrenta sente todan. Ida ne’e ita halakon ona ema di’ak sira nia dalan”, Amandio haktuir.
Tuir nia, Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzasaun tenke tau atensaun ba sira nia nesesidade, nune’e fó biban atu labarik sira bele kontinua sira nia estudu, tanba sira nia aman ne’ebé la iha responsabilidade, implika tebes ba labarik sira.
Amandio husu ba autoridade lokál, emprezáriu sira atu bele tau-matan ba labarik sira ne’ebé nia inan-aman abandona tan sai ona faluk ka mate, moris iha presaun psikolójia, no kondisaun seluk-tán.
Jornalista : Júlio Guterres Bosi-Cai “Júgu”
Editór Testu : Amito Qonusere Araújo