G—NEWS (INTERNASIONÁL) — Nu’udar adolexente ida ne’ebé moris iha Olanda, atrís manan-na’in Óscar nian Audrey Hepburn ho aten-barani hato’o mensajen rezisténsia nian hasoru okupasaun Nazi nasaun nian.
Iha BBC Radio 4 History nia podcast Youngest Heroes, Nicola Coughlan destaka istória estraordináriu sira kona-ba rebeliun, perigu no kbiit radikál hosi joven sira ne’ebé muda ona mundu.
Epizódiu ikus liu sentra iha Audrey Hepburn, ne’ebé maka sai hanesan íkonu filme no moda nian iha dékada 1950 no 1960.
Nia hetan nomeasaun ba Óscar lima no manán prémiu atrís di’ak liu iha tinan 1953 ba nia papél iha komédia romántiku, Roman Holiday.
Maibé nu’udar adolexente durante Funu Mundiál Daruak, nia hala’o papél ida ne’ebé diferente tebes—halo atuasaun baleta segredu ho objetivu atu halibur osan ba rezisténsia olandés hasoru okupasaun Nazi.
Hepburn moris iha Bruxelas iha tinan 1929 hosi baronesa olandeza ida, Ella van Heemstra no emprezáriu anglo-austríaku ida, Joseph Hepburn-Ruston.
Iha Londres, nia inan-aman sira sai interesadu iha Oswald Mosley, líder hosi Uniaun Fasista Britániku (BUF) ne’ebé maka koñesidu hanesan anti-semita no violentu.
Ella van Heemstra ho badinas hakerek artigu ida ba revista BUF kona-ba saida maka nia haree hanesan loron glória sira Alemaña Nazi nian.
Entretantu, Hepburn-Ruston nia la’en hili atu husik nia família bainhira Audrey iha tinan neen.
Hepburn-Ruston hetan kaer tuirmai nu’udar “asosiadu hosi fasista estranjeiru sira” no pasa funu iha prizaun britániku sira.
Robert Matzen maka autór ba livru Dutch Girl ne’ebé konta istória kona-ba Audrey Hepburn nia moris durante Funu Mundiál Daruak.
Nia konta saida maka Audrey ki’ik.
“Hanesan labarik, ita hatene, Audrey hanesan ema ida ne’ebé estrovertidu, nia gosta hamnasa, nia gosta atu atua,” Luca Dotti, atrís nia oan-mane ki’ik liu, hatete ba Robert Matzen iha entrevista ida ba podcast BBC Radio 4 nian.
“Ha’u nia avó bolu nia ema aat hanesan samea.”
“Audrey nia inan depois deside katak Inglaterra iha jerál, no Kent iha partikulár, la’ós fatin ba nia oan tanba ameasa ne’ebé besik,” dehan Robert Matzen.
“Maibé derrepente de’it Alemaña invade Fransa no lansa invazaun ida ba Inglaterra”.
Ella van Heemstra depois hasai nia oan-feto hosi nia internatu iha Inglaterra.
Sira muda ba propriedade família nian iha Olanda no Audrey inskreve iha eskola dansa nian ho naran ida ne’ebé maka lian olandés liu: Adriaantje van Heemstra.
Maski depois, Audrey muda nia apelidu ba Hepburn bainhira nia hahú atua.
Enkuantu nia inan admira nafatin Adolf Hitler no fiar katak nia sei nunka ataka nia rain, Olanda.
“Muda ba Olanda la signifika muda uma. Nia labele ko’alia lian Olandés,” Dotti hatete kona-ba nia inan nia esperiénsia iha Olanda.
“Nia tenke ba eskola olandés ida lahó komprende liafuan ida hosi labarik foun sira ne’ebé goza nia.”
Hitler ikusmai invade no okupa Olanda iha Maiu 1940.
“Frente Leste hanesan fornu ahi ne’ebé la bele tama lalais.”
“Alemaña presiza ai-han ba nia tropa sira, sira presiza hatais, no buat hotu foti hosi Olanda no hosi nasaun okupadu sira seluk”, Robert Matzen esplika hodi deskreve situasaun iha momentu ne’ebá.
Hepburn nia tiu, Liurai-mane Otto van Limburg Stirum, foti pozisaun maka’as hasoru Nazi sira.
Iha tinan 1942, grupu rezisténsia ida tenta atu halo nakfera komboiu alemaun ida besik Rotterdam.
Maski van Limburg Stirum la envolve, nia hetan kaer tanba nia maka figura anti-nazi ne’ebé proeminente.
Ajente Nazi sira lori nia ho ema na’in haat seluk ba ai-laran, tiru sira, no soe sira nia mate-isin iha rate sira ne’ebé laiha marka.
Audrey Hepburn hadomi nia tiu hanesan aman substitutu no sente laran-susar tebes tanba omisídiu ne’e.
“Sai hanesan eventu nasionál ida, pontu desencadeante ida ba povu olandés,” Matzen kontinua.
Nazi sira depois desvia ai-han no rekursu hotu-hotu hosi Olanda.
Maski Audrey Hepburn nia família hetan priviléjiu, família van Heemstra hamlaha nafatin.
Bainhira Audrey Hepburn iha tinan 15, nia hetan orden atu tama iha Nazi Kulturkammer, sindikatu artista sira nian, ka para dansa iha públiku.
Nia hili atu para atu halo atuasaun.
“Liuhosi dansa, nia bele mehi, nia bele semo no haluha. Ne’e maka nia dalan atu halai hosi realidade,” Dotti hatete kona-ba nia inan nia paixaun.
Audrey Hepburn dansa iha uma ho seguru tanba kortina sira taka no lilin de’it maka fó naroman—objetivu maka atu nia labele hetan kaer.
Piano ida toka ho lian neneik tebes bainhira nia toka—maibé laiha basa-liman. Iha espetákulu nia rohan, osan halibur ona ba grupu rezisténsia nian.
Husi bailarina ba espiaun
Iha primavera tinan 1944, Audrey Hepburn sai voluntáriu nu’udar asistente ba doutór Hendrik Visser ‘t Hooft, membru ida hosi rezisténsia.
Maski Hepburn nia inan konsidera hanesan kolaboradór Nazi nian, Hendrik Visser ‘t Hooft presiza tebes ajuda atu apoia ema rihun ba rihun ne’ebé subar hosi Nazi sira.
Nia fiar Audrey nia inan to’o simu nia.
Iha loron 17 fulan-Setembru tinan 1944, Audrey Hepburn iha igreja bainhira knananuk ne’e hetan interrupsaun tanba motór nia lian.
Operasaun Merkadu Osan-Mean, planu Aliadu nian atu hadau ponte neen ne’ebé hale’u mota Rhine, hahú ona no bainhira Audrey halai sai no hateke ba leten, tropa Aliadu rihun ba rihun maka paraketu tun.
Infelizmente, divizaun Nazi rua ne’ebé armadu maka’as halibur fali iha área ne’ebá.
Tanke Nazi sira halai liu Ella van Heemstra nia uma.
Audrey Hepburn ho nia família subar iha garajen enkuantu funu la’o durante loron neen.
Bainhira sira atu sai, notísia mosu katak Nazi sira manán ona.
Audrey mós rona hakilar sira hosi edifísiu ida ne’ebé nazi sira halo vingansa: halo tortura no oho membru sira hosi rezisténsia olandeza.
Bainhira aviaun Aliadu sira ne’ebé atu ba Alemaña tenke halo aterrajen emerjénsia iha Olanda, Hendrik Visser ‘t Hooft haruka Audrey Hepburn ba ai-laran hodi hasoru parakeita britániku ida ho liafuan kódigu no mensajen segredu ida ne’ebé subar iha nia meias.
Nia konsege hetan parakeita, maibé bainhira nia sai hosi ai-laran, nia haree polísia olandeza hakbesik.
Nia hakru’uk kedas hanesan nia hili ai-funan fuik ida, hafoin hatudu ho koquete ba polísia. Sira sente fascinadu no la interogasaun liután ba nia.
Depois ida-ne’e, dala barak nia hato’o mensajen sira ba grupu rezisténsia sira.
“Nia fiar duni katak iha luta entre di’ak no aat no ita tenke hola parte”, Dotti hatete.
“Alemaun sira la tau labarik sira ho sériu. Olandés sira prátiku tebes atu haree labarik sira, tanba sira la deskonfia halo buat ruma, sira bele sai ema ne’ebé hato’o mensajen sira, ka halo buat importante sira ba rezisténsia…”
“No labarik sira gosta ida-ne’e. Ne’e emosionante, maibé perigozu, no sira sai hanesan eroi sira,” Matzen esplika.
Iha Fevereiru 1945, fó sai katak ema Olanda na’in 500 mate hamlaha kada semana.
Hanesan ema barak seluk, Audrey Hepburn ho nia família laiha tebes hahán.
Nia moras maka’as: anemia, jaundice, no edema.
Ho funu maka’as ne’ebé maka’as dala ida tan iha sira nia odamatan liur, Audrey Hepburn ho nia família subar iha garajen durante semana tolu.
Ikusmai iha loron 16 fulan-Abril tinan 1945, ambiente sai hakmatek.
Nia sente tabaku nia morin, ne’ebé imposivel atu hetan iha Olanda durante funu.
Hafoin nia sa’e eskada sira hosi garajen no loke odamatan no haree soldadu kanadianu na’in lima fuma no hatudu metralladora ba nia.
Iha momentu ne’e kedas, Audrey hahú ko’alia ho sira iha Inglés.
Soldadu ida hakilar: “Ami la’ós de’it liberta sidade ida, ami liberta labarik-feto inglés ida!”
Audrey Hepburn depois hateten ba nia oan-mane katak nia nunka perdua nia inan tanba simpatiza ho fasista sira.
Bainhira funu remata, nia manán bolsa estudu ida ba Ballet Rambert iha Londres.
Maski nia talentu, nia kondisaun fíziku hetan estragu permanente tanba malnutrisaun no nia laiha estamina atu sai bailarina.
Envezde, nia fila ba atuasaun ho papél ki’ik sira iha teatru West End no papél sira iha filme sira hanesan The Lavender Hill Mob.
Iha tinan 1953, nia manán nia papél prinsipál dahuluk iha komédia romántiku, Roman Holiday. Filme ne’e hetan susesu boot.
Aleinde Óscar ne’ebé nia manán ba filme ne’e, Audrey Hepburn manán prémiu Emmy, Grammy, no Tony.
Iha nia kareira tomak, nia kontinua hala’o serbisu karidade nian, liuliu nu’udar embaixadora ba Unicef.
Audrey Hepburn mate iha tinan 1993.
“Audrey nia instintu sira sai di’ak liu tanba funu no buat hotu ne’ebé nia liu ona, nia iha esperiénsia barak tebes atu foti ne’ebé nia bele tau nia-an iha personajen oioin,” Matzen hatete.
Fontes : BBC Indonézia