G-NEWS (RAEOA-VERSAUN LIAN TETUN) — Prezidente Uniaun Timor Aswain Eurico Guterres, figura ida ne’ebé dalabarak temi nu’udar parte grupu milísia, ikus mai ko’alia sai kona-ba termu ne’e. Iha deklarasaun ne’ebé hato’o foin lalais ne’e, Eurico subliña katak nia la’ós milísia hanesan dalabarak reklama hosi partidu barak.
Ba G-NEWS, kuarta-feira ne’e (27112024) liu husi instrumentu komunikasaun WhatsApp nia esplika, maske nune’e, nia fó sai katak nia toman ona ho ida ne’e.
“Ha’u la’ós milisia hanesan ema seluk bolu ha’u iha ne’ebá, maibé tanba dala barak ona bolu ha’u milisia, ha’u simu ho kontente no ha’u ladún kestiona termu milisia,” esplika Eurico.
Kona-ba milísia nia akuzasaun ne’ebé dala barak temi atu para ka lae, nia fó fila hotu ba sira ne’ebé gosta temi milisia nia naran.
“Ha’u atu fó hanoin de’it katak ami milisia mós ema ne’ebé iha direitu hanesan ema seluk. Mai ita labele hateke ba milísia ho matan kuda, mai ita respeita malu hanesan maun-alin hodi haree ba futuru.”
“Nu’udar rezultadu husi ha’u-nia enkontru ho PR RDTL iha Kupang, Indonézia, ami konkorda ona atu halo rekonsiliasaun entre povu timoroan ne’ebé fahe malu husi sondajen opiniaun Timor Lorosa’e 1999 ba futuru ne’ebé hakmatek no prósperu,” dehan Eurico.
Rekonsiliasaun entre povu Timor estabelese, lori ba futuru dame no prosperidade
Iha enkontru importante ida entre Prezidente Repúblika Demokrátika Timor Leste (RDTL) José Ramos ho Eurico Guterres, ne’ebé hala’o iha Kupang, Indonézia, hetan akordu hodi kontinua prosesu rekonsiliasaun entre povu Timor ne’ebé fahe malu tanba referendu 1999 ho objetivu atu estabelese fali relasaun ne’ebé iha ona ne’ebé kleur ona interompe, no loke dalan ba futuru ida ne’ebé pasífiku no prósperu ba parte hotu-hotu ne’ebé envolve.
Sorumutu ne’e hanesan pasu signifikativu ida iha prosesu dame pós-konflitu ne’ebé akontese hafoin determina Timor Leste nia independénsia iha tinan 1999. Referendu 1999 ne’e hamosu divizaun kle’an entre Timoroan sira, tantu sira ne’ebé vota atu adere ba Indonézia, no sira ne’ebé fó apoiu ba Timor Leste nia independénsia.
“Nu’udar rezultadu husi ha’u nia enkontru ho PR RDTL iha Kupang, Indonézia, ami konkorda ona atu halo rekonsiliasaun entre povu Timor ne’ebé fahe malu hosi opiniaun Timor Lorosa’e 1999 ba futuru ne’ebé hakmatek no prósperu.”
“Prezensa PR RDTL iha Kupang, Indonézia no iha vontade fó tempu hodi hasoru malu ho ami, ne’e mak atitude estadista ida nian no hato’o buat pozitivu barak kona-ba importánsia rekonsiliasaun entre timoroan sira iha Indonézia no sira ne’ebé iha Timor Leste.” Eurico hatete ba G-NEWS.
Prezidente RDTL José Ramos Horta mós konvida nia parte atu asiste Loron Proklamasaun Independénsia Timor Leste ba dala 49, ne’ebé sei hala’o iha Ambeno-Oecusse, iha loron 28 fulan-Novembru 2024. Iha deklarasaun ofisiál, Prezidente Timor Leste subliña katak, eventu ne’e ho objetivu atu hametin relasaun no promove valores dame entre Indonézia ho Timor Leste.
Eurico Guterres subliña mós katak, konvida ida-ne’e la’ós relasiona ho atu kondekora maibé foka liu ba esforsu ba rekonsiliasaun no kooperasaun entre nasaun rua ne’e.
“RDTL PR fo hatene deit mai ha’u kona-ba importansia rekonsiliasaun no konvida ha’u ba asiste iha loron 28 Novembru 2024 iha Ambeno, no PR nunka ko’alia kona-ba kondekorasaun.”
Relasaun entre Eurico Guterres ho Xanana Gusmão
Eurico Guterres, Prezidente Jerál Uniaun Timor Aswain, afirma katak, to’o agora nia relasaun servisu ho Primeiru Ministru (PM) Timor Leste Xanana Gusmão la’o di’ak no laiha problema ruma. Deklarasaun ne’e hato’o iha entrevista G-NEWS liu husi mensajen WhatsApp, Kuarta-feira ne’e (27112024).
“Sim, to’o agora ha’u nia relasaun ho PM Xanana Gusmão la’o di’ak laiha problema ruma.”
Nia fó sai katak, Primeiru Ministru (PM) Xanana Gusmão sempre subliña importánsia rekonsiliasaun iha oportunidade hotu-hotu, hanesan ho mensajen ne’ebé hato’o husi Prezidente RDTL José Ramos Horta, iha sira nia enkontru iha Kupang.
“Loos duni, PM Xanana Gusmão sempre ko’alia kona-ba importánsia rekonsiliasaun, hanesan de’it PR RDTL hato’o mai ha’u bainhira ami hasoru nia iha Kupang.”
Guterres besik ba PM Gusmão sempre bazeia ba komunikasaun nakloke no respeitu ba malu. “To’o agora, ha’u-nia relasaun ho PM Xanana Gusmão la’o di’ak tebes. “Ami sempre servisu hamutuk ba interese nasaun nian, no ha’u la haree problema ruma entre ami,” dehan Eurico.
CNC involve iha ekipa rekonsiliasaun hodi prepara TOR
Ekipa Rekonsiliasaun iha kolaborasaun ho Centro Nacional Chega, Institutu Públiku (CNC, IP!) prepara hela dokumentu Termu Referénsia (TOR) nu’udar pasu dahuluk iha prosesu rekonsiliasaun entre Timor Leste ho Indonézia. Rezultadu husi TOR ne’e depois sei konsulta ho Prezidente José Ramos Horta no Prezidente Prabowo Subianto, ho esperansa atu hahú serbisu rekonsiliasaun ne’ebé konkretu liután iha tinan 2024.
“Ekipa rekonsiliasaun ho CNC servisu maka’as hodi prepara TOR ne’e nia rezultadu sei konsulta ho PR RDTL no PR Indonesia, no servisu sei hahu iha tinan 2024,” esplika Eurico.
Nia labele fornese deklarasaun sira seluk kona-ba prosesu tuirmai. Ida ne’e tanba ekipa rekonsiliasaun hamutuk ho CNC sei iha faze preparasaun ba TOR, ne’ebé sei sai baze ba pasu rekonsiliasaun iha futuru.
“Ha’u seidauk bele ko’alia, tanba ha’u sei hein hela ekipa rekonsiliasaun ho CNC ne’ebé sei prepara hela TOR,” subliña Eurico.
Iha Entervista badak ho G-NEWS, Eurico hato’o nia saudades atu fila ba nia knua moris fatin iha Timor Leste. Hatán ba G-NEWS nia pergunta kona-ba nia sentimentu.
Mehi atu fila hikas ba nia knua iha Uatolari, Viqueque sempre iha Eurico nia fuan. Maibé, nia realiza katak momentu ida-ne’e seidauk to’o. Maski nia saudades, nia fiar katak iha tempu ba buat hotu, no agora la’ós tempu loos atu fila ba uma. Eurico iha serteza katak loron ida, tempu ne’ebé loos sei to’o.
“Kona-ba mehi katak loron ida ha’u sei fila ba ha’u nia knua iha Uatolari, Viqueque, mehi ne’e definitivamente eziste, no ha’u lakohi, maibé seidauk to’o tempu,” Eurico ko’alia ba G-NEWS.
To’o notísia ne’e publika, ekipa redasaun G-NEWS seidauk hetan komentáriu husi parte tolu ne’e, liu-liu diretór ezekutivu CNC Hugo Maria Fernandes, iha ne’ebé CNC mós envolve iha ekipa rekonsiliasaun ne’ebé prepara TOR.
Editor Testu: Amito Qonusere Araújo
loading="lazy" />