G-NEWS (AILEU) — Uma lisan mak hanesan fatin sagradu ida ne’ebé ema halibur hamutuk hodi adora avó matebian sira ne’ebé mate tiha ona iha tempu pasadu nian. Uma lisan ne´e mós sagradu no úniku tebés, husi ita nia bei’ala sira ne´ebé, husik hela no tau sasán lulik sira atu hasa’e sakfísiu.
Tuir lia-na’in munisípiu Aileu Domingos José dos Santos, ko’alia ba G-NEWS (01042023) iha nia rezidénsia katak, uma lulik hanesan uma ka knua ba oan sira atu halibur sasan lulik sira hanesan surik, diman, morteen, belak no seluk-tán.
Domingos klarifika katak, uma lisan sira mak uma lisan ida ne’ebé fó matak malirin ba jerasaun sira nian. “Uma lisan, uma lisan ne’ebe hodi fo matak malirin, fo mahon ba jerasaun hosi uma ne’e nia laran”.
Nia kontinua tán, “Ami iha Hohulu ne’e, prinsipalmente ami mai hosi jerasaun rua, jerasaun ida dehan jerasaun Kisa nian, no jerasaun Loor laka. Jerasaun rua ne’e mai ho ida-idak nia funsaun no mai ho nia kna’ar. Buat ida uma lisan ne’e, ami mane ulun rua ne’e, uma lisan rua, ida naran Lilbaku no ida naran Fahinuan”.
“Lisan rua ne’e hamutuk iha uma ida de’it, maibé ahi matan mak rua, no tur fatin mak rua. Uma ida ne’e nia laran, hosi parte lorosa’e, destiñadu ba grupu ida ne’ebe jerasaun maihosi Kisa nian, no parte hosi loromonu destiñadu ba jerasaun ne’ebe mai hosi Lorlaka nian. Hosi jerasaun rua ne’e, ida-idak ho nia kna’ar”, ko’alia ba G-NEWS.
Domingos José dos Santos dehan katak, maske Timor Leste nu’udar nasaun ki’ik, maibé kada munisípiu iha ninia kultura ne’ebé hanesan. Mesmu Timor ne’e, rai ki’ikoan ida ne’ebé maka uza dialétiku tolu nolu resin, maibé parte sira ne’ebé dialétiku makaas tebes-tebes mak Makasae, Mambae, Tokodede, Kemak, Bunak ho lian sira seluk tán ne’ebé oituan-oituan.
“Agora ita ko’alia Kultura, Timor laran iha Konsellu 13 ka Munisípiu 13 ne’e, munisipiu ida-idak ho ninia kultura, bele ho ninia arte ne’ebe hala’o ne’e ketak-ketak, maibé buat hotu maihosi kultura”.
“Ne’ebe ami Aileu iha ami nia Kultura. Kultura ida primeiru mak hanesan forma uma lisan, tuir aldeia, ida-idak, suku ida-idak, tuir knua ida-idak. Iha uma lisan ne’ene, pois iha mós hanesan parte seluk ba, tuir ida-idak ninia esperansa iha ne’ebá. Maibé iha Ami Hohulu ne’e rasik, ami iha uma lisan, iha mos uma lulik. Ha’u asiste iha parte balun, sira bolu sira nia uma lisan ne’e liga ba uma lulik dala ida hotu. Ami lae, ami iha Hohulu, iha uma lulik, iha uma lisan, iha mos uma kna’ar”, haktuir ba G-NEWS.
Lia-na’in ne’e klarifika katak, “kultura ne’e rasik ninia kbi’it hodi fó respeita ba ferik eh katuas to’o labarik sira, kultura ne’e rasik nia kbi’it fó domin ba ema hotu iha knua ida nia laran, ema hotu haree hanesan maun-alin, feton ho naan hodi respeita malu, kultura ne’e nia kbi’it rasik hodi halo ema ne’e bele koñese malu to’o desimu jerasaun”.
Editór Testu : Amito Qonusere Araújo
loading="lazy" />