G-NEWS (DILI) — Prezidente Repúblika José Ramos Horta, esklarese ba públiku kona-ba ninia partisipasaun iha serimónia kazamentu Bella Galhos nian, ne’ebé realiza iha Darwin, Australia, iha loron 20 fulan-Maiu tinan 2024.
Ba Jornalista sira, iha Palásiu Prezidénsial, Xefe Estadu esklarese katak, ninia viajen ba Australia, atu ba simu ai-moruk, tanba besik tinan-ida liu, nia ba sirurjia, mak ema númeru ida iha Timor Leste partisipa serimónia kazamentu Bella Galhos, tanba hetan konvite.
“Ohin mós ha’u hakarak esklarese assuntu ida ke barak loos iha mídia sosiál. Foin dadauk ha’u ba Darwin. Ha’u ba rajaun privada mós, tanba foti mós aimoruk ne’ebé uluk, besik tinan ida liu-ba, ha’u ba sirurjia iha ne’ebá, simples maibé ai-moruk ne’e mós remata ona mak ha’u ba. No tanba ha’u ba, ha’u mós simu pedidu ne’e par sai hanesan sasin ba serimónia ida ke alin feto na’in rua halo. Ha’u hateten tanba-sá mak labele”.
Kontinua, “No ne’e mak ha’u nia prezensa iha eventu ne’e, laos buat seluk, laos buat boot ba sira na’in rua. Ne’ebé ho sira nia relasaun, konforme sira hatene, sira hakarak, ida-idak nia hanoin, ida-idak nia sentimentu, no presiza de’it mak sasin ida simbóliku”, Prezidente Repúblika José Ramos Horta, segunda-feira (22072024).
Diplomata ne’e mós ko’alia katak, Bella Galhos mós kontribui makaas ba funu libertasaun Timor Leste. Tanba ne’e mak Xefe Estadu la haluha tán de’it opsaun moris.
“Tempu luta mós kontribui makaas iha rai-laran. iha rai-liur, ba hela iha Kânada. Nia mós tinan lubuk ida nia laran, servisu hamutuk ha’u, iha Nova Iorke, Washington, no ha’u haree nia halo iha kânada. No labele haluha ema sira ne’e tanba de’it sira nia opsaun moris, tantu ida ne’e laos buat ida ke kazamentu, serimnónia halo iha Darwin, laos halo iha Timor”. Xefe Estadu RDTL.
Xefe Estadu ne’e mós konsiente katak, nu’udar aman ba nasaun, labele hamosu diskriminasaun ba ema, tanba ne’e direitu ida-idak ninian. Ho nune’e mak Ramos Horta la hatene sira nia assuntu privadu.
“Australia nia lei permite, tanba ne’e sira hili halo iha Australia. Hanesan bain-bain, simu konvite ida, ha’u ba. Ema hateten nu’udar Aman nasaun”.
“Sim; aman nasaun mak ne’eduni, labele diskrimina ema “ser humano” buka halo, hodi hetan moris hamutuk, tanba ida ne’e mos, iha ita nia Parlamentu, iha ne’e, iha administrasaun, iha ema ne’ebé, sira nia moris, sira nia fiar, hela hamutuk, mane hela hamutuk ho mene, feto hamutuk ho feto, ne’e ida-idak nia direitu, ha’u la hatene, assuntu privadu sira nian saida”, Horta esklarese.
Xefe Estadu fiar konstituisaun, no inspiradu hosi Santu Padre Francisco
Prezidente Repúblika ne’e subliña liu-tán katak, úniku Xefe Estadu iha mundu ne’ebé defende makaas ba direitu komunidade LGBTQ nian, no fiar mós konstituisaun RDTL. Aliened ne’e, Horta mós sai inspiradu ho Santu Padre Francisco nia deklarasaun durante ne’e mídia kona-ba labele iha diskriminasaun ba sira.
“Ha’u nu’udar Xefe Estadu, ne’ebé fiar iha Konstituisaun, fiar iha Direitus Humanus, fiar iha valores Fraternindade, Humanidade, no rona mós Amu Papa Francisco nia komentáriu, ko’alia dala-barak ona ba assuntu ida ne’e; labele iha violênsia, diskriminasaun, eskluizaun ba oan sira ne’ebé buka hela hamutuk, no la tuir karik, ida-idak nia relijiaun ka ida-idak nia fiar kona-ba kazamentu”.
José Ramos Horta kontinua tán, “Ha’u nia diskursu iha 20 de Maiu 2022, ha’u ko’alia, ha’u temi tiha ona, úniku Xefe Estadu iha mundu hateten, defende direitu komunidade LGBTQ nian. Ha’u la konkorda ho diskriminasaun, menus liu violênsia kontra oan ita nian, membru komunidade ita nian, ke moris oin seluk”.
“Imi hanoin ke Amu Papa atu ba buat ida nune’e. Amu Papa rasik ko’alia dala hira tiha ona. Ha’u mós simu hanesan orientasaun ka inspirasaun hosi nia komentáriu dala-barak ona ida ne’e kona-ba assuntu ida ne’e ba mídia. Nia hateten bebeik, labele iha diskriminasaun. Amu Papa hateten rasik, laos ha’u mak atu halo julgamentu”.
Relasiona ho komunidade timoroan nian iha sosiál mídia kona-ba partisipa iha serimónia kazamentu ema ho seksu la hanesan iha, hanesan Bella Galhos, ne’ebé realiza iha Australia, ne’ebe2 sei afeta ba vizita Santu Padre Francisco nia vizita mai Timor Leste, Ramos Horta dehan, ne’e sei la akontese.
“Ema na’in rua halo kazamentu iha Australia, Prezidente sai sasin, Amu Papa dehan ha’u la ba ona, ne’e hanesan fali Amu Papa ne’e hanesan Labarik karik, ka saida”.
Nu’udar Xefe Estadu, hatudu katak, sei la iha diskriminasaun, maibé simu ema hotu-hotu, tanba durante hala’o misaun Diplomata iha rai-liur periódu funu nia laran, Ramos Horta sempre ko’alia iha fatin hotu-hotu katak, Timor Leste nu’udar rai ida ne’ebé iha toleransia boot, respeita no iha tolerânsia ba relijiozu hotu, halo rekonsiliasaun ba timoroan tomak iha tempu beiala sira nian.
Editór Testu : Amito Qonusere Araújo
loading="lazy" />