G-NEWS (DILI) – Tinan 26 liu ba, iha kedan loron 11 fulan Marsu tinan 1998, Komandante boot ida, Saudozu Nino Conis Santana, lakon nia vída hosi konsekuênsia funu nian. Saudozu Komandante Conis, ne’ebé luta hodi defende povu no nasaun hosi okupasaun Indonézia nian, durante tinan naruk nian, maibé nia la sente ukun rasik an loloos, tanba hela de’it tinan ida de’it ona atu rai Timor hetan ninia Independênsia ka ukun rasik an, Saudozu Santana nia isin lakon. Maske nune’e, ninia naran sei morin nafatin hosi jerasaun ba jerasaun.
Saudozu Nino Conis Santana, iha ninia lema ida dehan “Imi keta tanis ba ami nia mate, tanba ho ami nia mate mak fó moris ba nasaun ne’e. Imi keta laran susar ba ami nia terus, tán ho ami nia terus sei fó felisidade ba povu ne’e”,
Saudozu Nino Conis Santana ninia viajen luta ba ukun rasik an naruk tebes. Nia hahú luta hosi ponta leste, rai ulun Timor nian to’o sentru. Komandante Saudozu Nino Conis Santana, hanesan fígura ida ne’ebé hakarak halo dialogu, buka konsensu ba problema sira ne’ebé akontese, nune’e bele hetan solusaun di’ak, ne’ebé nia luta durante okupasaun militár Indonézia nian, maibé mehi ka prinsípiu ne’e labele realiza tanba lakon nia isin no matenek ninian iha dalan klaran.
José Agustinho Sequeira “Somotxo”, elementu Falintil ida ne’ebé besik liu Komandante Nino Conis Santana. Somotxo dehan ba G-News, domingu (10032024) katak, saudozu Conis mak moris kuandu Timor hetan ukun rasik an, sei sai fígura sentral ida atu buka solusaun no konsensu ba problema.
“Ita tenke hili fígura ne’e, ninia hakarak loloos, iha mumentu ne’ebá to’o ukun an. Hanesan ukun an karik, nia hakarak saida ba rai ne’e. Ida ne’e defisil ita atu halo reflesaun liga ba dezenvolvimentu atuál hanesan dezenvolvimentu polítiku atuál, maibé figura ida ne’ebé buka dialogu, buka konsensu, iha situasaun defisil. Se moris karik, ohin loron mós hanesan fígura ida ne’ebé sempre uza dialogu, buka solusaun ba problema sira ne’ebé nia sempre hatudu, tanba iha situasaun defisil mós”, José Agustinho Sequeira “Somotxo” informa ba G-News.
Iha situasaun defisil mumentu Indonezia hatene ona katak, Timor Leste iha ona dalan ba determinasaun mós, nia sei apelu ba dialogu, apela ba sesar fogu, ida ne’e signifika katak iha funu laran mak nia hanoin hanesan ne’e, tuir Somotxo nia hanoin katak se moris karik, ninia intensaun polítika ka kultura polítika ne’ebé nia halo iha ai-laran bele ohin loron sai ezemplu, no nia rasik sei moris karik nia uza dialogu, konsensu, ba polítiku sira hotu hodi fó atensaun ba dezenvolvimentu prinsipalmente estabilidade, polítika ho seguransa, pás ho hakmatek mak bele dezenvolve rai ida ne’e.
Komandante Saudozu Santana, iha ninia prinsípiu hakarak sai reprezentante povu, ka sai Deputadu ida iha órgaun Parlamentar, nune’e bele defende povu ninia aspirasaun, signifika Saudozu Conis hakarak moris no besik ho povu.
“Uluk kedas, ami na’in rua ko’alia, nia hakarak sai reprezentante povu, hanesan deputadu, para defende povu nian hanesan aspirasaun povu nian, signifika katak, kuandu ho hanoin ida ne’e, hatudu ba ha’u, ba maluk sira ne’ebé mumentu rona nia ko’alia, signifika katak nia hakarak hanesan moris ho povu, hakarak besik povu, para bele hatene povu ninia problema tantu problema sosiál, ekonómiku, nu’udar reprejentante buka solusaun ka ejiji órgaun kompetente para atu tau matan ba povu nia terus no susar, iha ne’e ita bele liga ba libertasaun povu”, Somotxo esplika.
“Ha’u hanoin se nia moris mak sai deputadu, mumentu ne’e nia ambisaun loloos, funu remata karik hakarak reprejentante povu nu’udar deputadu. Moris karik ninia ejijensia ba Governu atu rejolve problema sosiais, atualmente ita haree dezempregu ho problema sosiál ho problema ekonómikus hanesan pré-domina kuaze ita nia rai-tomak”, somotxo konta tuir.
Somotxo ko’alia sai kona-ba hanoin loloos hosi Saudozu Komandante Nino Conis Santana, bainhira Timor ukun an. Entaun ninia hanoin loloos ne’e mak Justisa sosiál, signfika katak ema hotu-hotu nu’udar ema moris ka povu, nu’udar sidadaun iha direitu ba justisa sosial, signifika katak oportunidade ne’ebé ema seluk hetan, sira seluk mós bele hetan oportunidade para halo ekilibriu ka justisa sosiál iha sosiedade nia leet.
Tuir ajenda, serimónia hanoin hikas loron mate Saudozu Komandante Nino Conis Santana ba dala-26, ne’ebé organiza hosi Fundasaun Memoria Konis Santana (FMKS), ne’ebé sei realiza iha segunda-feira (11032024), ho ajenda hanesan tuir mai ne’e
Oras 08.00 – 09.30, sei halo misa agradesimentu iha Taibesi.
Oras 09.30 – 10.00, lori aifunan ba semetériu Metinaro
Oras 10.30 – 10.40, kari Ai-funan no tau lilin
Oras 10.40 – 10.45, Lia-fuan badak hosi Formador Kursu lian Korea iha Metinaro
Oras 10.45 – 11.00, Lia-fuan badak hosi Konselleiru FMKS, Sr. José Agustinho Sequeira “Somotxo”.
Oras 11.20 to’o remata, Merenda dáder no fahe malu.
Editór Testu: Amito Qonusere Araújo
loading="lazy" />