G-NEWS (DILI) — Iha troka tinan foun ida ne’ebé nakonu ho esperansa no ksolok, akontese trajédia xokante ida iha Timor Leste. Iha Eis Prezidente Repúblika Demokrátika Timor Leste (RDTL) nia rezidénsia, Francisco Guterres Lú Olo, ema deskoñesidu ida mak tiru Eis Prezidente Repúblika ne’e.
Insidente ne’e hamosu série investigasaun maka’as, ne’ebé envolve husi autoridade investigador seguransa (PNTL) nian.
Iha situasaun ne’e, lian husi sikun oin-oin iha Timor Leste komesa lian maka’as. Martinho Pinto nu’udar rezidente Baucau sente katak, akontesimentu ne’e hanesan sinál ida katak instabilidade sei ameasa nafatin nasaun joven ida ne’e.
“Ami iha Baucau, dook hosi kapitál, maibé ami sente nia impaktu. “Desizaun hotu-hotu ne’ebé ami foti, ami sei fó apoiu nafatin ba seguransa no pás, tanba ami esperiénsia ona divizaun ne’ebé natoon iha pasadu,” nia dehan ho firmeza.
Laurentino de Jesus ne’ebé mai husi Suai ko’alia ho lian ne’ebé sériu liu. “Karik la’ós ema hotu hatene, maibé aktu violénsia hotu-hotu la’ós de’it ataka ema ida-idak, maibé mós ataka ideál ita hotu nian nu’udar nasaun ida ne’ebé hakarak moris iha dame nia laran”, tenik nia.
Iha Suai, maski dook hosi sentru governu, rezidente sira sente impaktu. Akontesimentu ida ne’e fó hanoin ba sira katak Timor Leste nia futuru sei kesi hela ho dezafiu boot sira, inklui ultrapasa kestaun seguransa no inserteza.
Carlos Maria Lopes, rezidente Aileu nian mós akresenta nia hanoin. Aileu hanesan área ida ne’ebé koñesidu tanba nia prosimidade ho atividade polítika nasaun nian, no Carlos sente katak akontesimentu ne’e halo nakdoko sira-nia sentidu seguransa.
“Iha ne’e, sempre hanorin ami kona-ba importánsia dame nian, maibé akontesimentu ne’e loke ami nia matan katak ameasa ne’e real. Desizaun hotu-hotu ne’ebé foti tenke iha lia-loos, atu nune’e ita labele dadur iha istória nakukun ne’ebé hanesan.”
Entretantu, Fernando Barreto husi Likisa ne’ebé iha esperiénsia observa dinámika polítika lokál, fiar katak ida ne’e la’ós kestaun seguransa de’it.
“Akontesimentu ne’e la’ós de’it kona-ba tiru, maibé kona-ba oinsá ita nu’udar nasaun hasoru dezafiu boot ida-ne’e. “Ami iha Likisa sente presiza atu aplika kedas lei no buka tuir autór sira, nune’e bele mantein hakmatek.”
Maski sira mai hosi background ne’ebé la hanesan, konkorda katak akontesimentu ne’e tenke investiga kedas. Investigasaun ida ne’ebé sériu no transparente mak buat ne’ebé sira hein liu atu nune’e ema nia konfiansa ba sistema legál no seguransa estadu nian bele fila fali.
Desizaun sira ne’ebé governu foti, tuir sira, barak liu mak sei determina karik Timor Leste bele kontinua la’o ba oin ka sei mout iha inserteza ne’ebé kle’an liu.
Povu Timor Leste husi sidade boot sira to’o area remotas, rona ho ansi ba pasu ida-idak ne’ebé forsa seguransa sira halo. Sira hein katak prosesu legál ida ne’ebé justu no transparente sei lori autór sira ba justisa, no katak ikusmai, nasaun sei bele ultrapasa inserteza no hakat ba futuru ida ne’ebé estavel liu.
Tuir kronolójia akontesimentu, ne’ebé G-NEWS asesu iha kuarta-feira (01012025), liu husi Pájina ofisiál Francisco Guterres Lú olo, iha media sosiál Facebook katak, ema deskoñesidu aproveita fugetes nia tarutu, hodi tiru tama rezidénsia eis Prezidente Repúblika ne’e.
“Tebes duni, hori kalan iha O0:00h tinan fahe malu, ema desconhecido, aproveita foguetes nia tarutu, tiru kilat tama residência ex-PR no Presidente Fretilin Francisco Guterres Lú Olo ho intensaun at atu oho nia”, haktuir iha Pájina ofisiál Francisco Guterres Lú olo.
Kilat musan (bala real) ne’e fura husi kalen uma tun to’o kona meza nia vidru rahun hotu, besik loos tur fatin baibain Eis Prezidente Repúblika nian iha uma. Hafoin akontesimentu, seguransa pessoal Lú Olo nian, informa kedas ba ekipa konjunta kompostu husi Komandu PNTL no F-FDTL, Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál (PCIC), Polísia Militár (PM), Intelijénsia militár no Polísia Forensik to’o kedas uma rezidênsia hodi halo observasaun direta no halo investigasaun kona-ba faktu ne’ebé akontese.
Editor Testu: Amito Qonusere Araújo