G—NEWS (BAUCAU) — Asesu estrada husi eskritóriu administrasaun postu Venilale ba Aldeia Liabala, Suku Uato-Haco, oras ne’e dadaun hasoru obstákulu sériu ne’ebé difikulta povu lokál atu asesu ba merkadu no fasilidade públiku sira. Públiku hato’o sira-nia preokupasaun kona-ba estrada estrada ne’ebé maka’as ba beibeik, liuliu iha tempu udan.
Tuir Hermenegildo Guterres, abitante Uato-Haco, kuak barak iha estrada ne’ebé tama ba Aldeia Liabala halo bee halibur, ne’ebé prejudika tebes transporte públiku ne’ebé tula produtu lokál ba merkadu. Ida ne’e mos fo impaktu ba asesu ambulansia ne’ebé susar atu to’o iha suku laran, to’o halo inan isin rua balun tenke partus iha postu sentru saude Venilale tanba ambulansia labele liu husi estrada ne’ebé aat.
“Udan tun makás ita tun iha vila laran la’o tun mai tanba kareta no motor halai ladi’ak bele monu kauza estrada taho no kuak barak, husu ba estadu hanoin netik ami hadia estrada la’o ba mai di’ak ami povu nia presiza mak ida ne’e de’it la husu buat boot,” Komunidade Uato-haco rekomenda.
Xefe Suku Uato-Haco, Crizosomo Correira, mós rekoñese katak kondisaun estrada postu Venilale to’o iha Aldeia Liabala ne’e perigozu tebes, liu-liu iha tempu udan. Maske kestaun ne’e hato’o ona liuhusi enkontru koordenasaun ho Governu, to’o agora seidauk iha resposta klaru kona-ba hadi’a estrada ne’e.
“Estrada hosi postu administrativu ba grande projeitu Maubu aldeia Liabala pésimu tebes ita nia komunidade halo sirkulasaun liu-liu tempu udan, maibé xefe suku nu’udar konsellu koordenasaun munisipál hatoo fila-fila, Prezidente Autoridade tama ona kosiderasaun maibé depende ba ita nia orsamentu,”esplika Crizosomo Correira.
Diretór Departamentu Obras Públikas sidade Baucau, Agostinho Ximenes, hateten katak nia parte hato’o ona dadus levantamentu kona-ba kondisaun estrada ba Aldeia Liabala ba Ministériu Nasionál Obras Públikas iha tinan 2021-2022. Maske nune’e, desizaun aloka fundu ba reparasaun estrada depende ba prioridade ne’ebé ministériu tau.
“Dadus ami kompletu no submete ona ba nasionál tinan 2021-2022 maibé depende ministeriu tau osan tuir planu prioridade ida ne’ebé mak bele halo uluk, ita so submete dadus de’it,” konfirma Diretór servisu Munisipál Obras Públika Baucau.
Distánsia entre Aldeia Venilale no Aldeia Liabala rejista maizumenus kilómetru 12, no sai hanesan dalan vital ida ba komunidade Liabala no aldeia seluk, inklui Uaioli, Lelalai, no Matebian no Uaibobo-Ossu. Asesu ba transporte ne’ebé hetan impedimentu konserteza iha impaktu ba ekonomia lokál, tanba produtu agríkola no merkadoria seluk susar atu fa’an.
Autoridade Suku Badu-Ho’o preokupa ho kondisaun estrada ba aldeia Uai-Kana
Autoridade suku Badu-Ho’o, Postu Venilale hato’o nia preokupasaun kona-ba kondisaun estrada ne’ebé liga Aldeia Uai-Kana ne’ebé sai aat no komplika mobilidade povu lokál, liuliu iha tempu udan. Ida-ne’e mós iha impaktu ba distribuisaun produtu lokál no asesu ba saúde ba rezidente sira ne’ebé presiza.
Xefe Suku Badu-Ho’o, Pedro do Rosário hateten, estrada ne’ebé liga área Dero-ana ba Aldeia Uai-Kana susar tebes atu liu, liuliu bainhira udan. La’ós de’it difikulta ema atu tula produtu agrikultura ba merkadu, maibé difikulta mos asesu transporte ba maluk sira ne’ebé moras ka inan isin rua ne’ebé tenke partu iha Sentru Saude Venilale. Nia salienta mós katak iha asesu transporte públiku ne’ebé la adekuadu atu atende nesesidade hirak ne’e.
“Dalan ne’e difisil tebes prejudika ita nia komunidade produtu lokál dodok iha área rural tanba tula sai ladi’ak, ema moras tau hadak hulan sa’e mai inklui inan isin-rua, husu ba dirasaun kompetente bele tau matan tanba ami nia proposta tinan kotuk haruka ona,”dehan Xefe Suku Badu-Ho’o iha Administrasaun Venilale.
Hatan ba keixa ne’e, Diretor Departamentu Obras Publiku munisípiu Baucau, Agostinho Ximenes, rekoñese kondisaun estrada ba Aldeia Uai-Kana ne’e aat. Nia hatete katak nia parte planeia atu servisu hamutuk ho tékniku sira iha Departamentu Obras Públikas Baucau nian hodi halo levantamentu klean liu kona-ba kondisaun estrada nian. Dadus levantamentu ne’e depois sei submete ba Ministériu Obras Públikas hodi submete manutensaun no reparasaun.
“Ami rekoiñese liu át no di’ak iha ne’ebé maibé presiza halo pakote manutensaun, ami sei halo levantamentu dadus ita submete ba nasionál hodi hein prosesu manutesaun hosi ne’ebá (Ministeriu Obras Pulikas),” dehan Agostinho.
Estrada ho kilómetru 18 ne’ebé liga Aldeia Uai-Kana ho Postu Venilale ne’e importante tebes ba komunidade lokál sira hanesan aldeia Aca-Uata suku Uaioli, aldeia Liabala suku Uatu-Haco no suku vizinus Uai-bobo postu Administrativu Osso.
Kondisaun estrada ne’ebé hetan estragu mós difikulta mobilidade rezidente sira nian, liuliu sira ne’ebé presiza asesu lalais ba fasilidade saúde. Haree ba urjénsia reparasaun infraestrutura, komunidade hein katak governu bele tau kedas prioridade ba reparasaun estrada ba di’ak atividade sosiál no ekonómiku iha fatin refere.
Ho relatóriu oin-oin ne’ebé hato’o ona ba nível sentrál, públiku hein katak sei iha akompañamentu konkretu husi governu atu nune’e sira-nia keixa bele atende ho sériu.
Jornalista : RCLM
Editor Testu : Amito Qonusere Araújo