G-NEWS (ISTÓRIA BADAK) — Iha edisaun ida ne’e, redasaun G-NEWS hakarak atu konta netik istória badak ida kona-ba avo feto ida ne’ebé hela iha foho nia okos, fatin ne’ebé dook hosi sidade. Istória badak ne’e atu memorialize no lori ita nia hanoin fila-fali ba passadu, iha tempu ne’ebé defisil tebes, iha tempu ida ne’ebé buat hotu la iha, maibé moris iha ailaran ho natureza hanesan rikusoin ida ne’ebé sei labele repete iha moris ema ida-idak ninian.
Iha knua ida ne’ebé lokaliza dook husi ema -lubun, iha ne’ebá hela avó ferik ida naran Jacinta. Knua ida ne’ebé ema li’ur ladún iha, hale’u ho ai-laran ne’ebé maka’as no mota sira ne’ebé moos. Laiha merkadu boot, laiha veíkulu ne’ebé liu, iha de’it dalan sira ne’ebé liga uma ki’ik ho natar ne’ebé bokur. Iha ne’ebá mak Mak Jacinta pasa nia loron-loron, dook husi mundu nia barullu.
Jacinta hela iha uma ai simples ida, ho kakuluk du’ut ne’ebé frazil uitoan. Uma ne’e hale’u ho jardín ki’ik ida ne’ebé nakonu ho ai-horis no ai-funan sira ne’ebé nia kuda rasik. Iha dadeer, nia sei la’o neneik ba nia to’os, ku’u ai-funan fresku no ku’u ai-fuan ne’ebé tasak ona. Dalaruma, nia tuur iha banku ai tuan ida iha kintál laran, hateke ba loro-matan sa’e neineik iha foho kotuk, enkuantu sente anin malirin hakuak nia oin.
Nia moris mesak, maibé nunka mesak. Son hotu-hotu iha nia sorin-sorin maka belun ida. Manu sira nia lian hakilar iha dadeer, anin huu ai-funan sira, no mota nia bee ne’ebé suli lalais nia lian. Buat sira-ne’e hotu sai parte ida hosi nia loron sira ne’ebé hakmatek. Maski hela mesak, Jacinta la sente mesak. Nia iha memória riku, no istória sira ne’ebé maka hatutan hosi jerasaun ba jerasaun, hanesan ai-hun boot ne’ebé maka moris iha nia kintál.
Kalan-kalan, iha fulan naroman nia okos, Jacinta sei tuur besik ahi-oan ki’ik iha uma sorin. Nia sei hateke ba fitun sira ne’ebé nabilan iha lalehan no hanoin fali kona-ba loron sira ne’ebé nia sei joven bainhira nia la’en, Avo mane António, sei hamutuk ho nia. Uluk, sira na’in rua sei tuur hamutuk iha fatin ne’e, ko’alia kona-ba moris no fahe istória. Agora, Avo Mane António lakon kleur ona, husik hela Jacinta ho memória sira ne’ebé maka metin nafatin iha nia fuan.
Maibé, maski nuneʼe, nia la sente mesak. Iha aldeia ne’e, nia koñesidu nu’udar figura matenek ida. Labarik ki’ik sira dala barak mai atu rona istória sira ne’ebé nia konta, ka atu husu konsellu kona-ba sira nia problema ki’ik sira. Jacinta sempre gosta fahe istória kona-ba ai-laran, mota no lalehan, kona-ba oinsá rai fó buat hotu ho pasiénsia no domin. “Lalika ansi,” dehan Jacinta ho laran-di’ak. “Buat hotu-hotu iha nia tempu atu buras, atu dezenvolve, no atu fila fali ba nia rai.”
Enkuantu mundu iha liur kontinua la’o lalais, Jacinta hetan nia ksolok iha simplisidade. Iha foho ida nia kotuk ne’ebé dook hosi ema-lubun, nia hetan dame iha natureza nia ritmu. Dader ba dadeer, kalan ba kalan, nia moris kontinua suli hanesan mota ne’ebé suli, la presiza buka buat seluk duké ekilíbriu ho natureza.
Loron ida, bainhira joven ida hosi sidade dook mai buka hakmatek, nia hetan Avo feto Jacinta tuur hela iha mota ninin, matan taka metin no isin belit ho ai-funan manas. Joven ne’e hakbesik no tuur iha nia sorin. Sira la ko’alia buat ida, rona de’it lian natureza nian ne’ebé hakonu silénsiu.
Mane joven ne’e depois husu, “Avó, oinsá mak ó bele moris iha fatin ne’ebé dook husi buat hotu? La’ós solidaun ne’e susar?”
Jacinta hamnasa, loke matan neineik, no hatán, “Solidade mosu de’it bainhira ita haluha katak mundu ne’e boot liu buat ne’ebé ita haree. Iha ne’e, ha’u aprende atu moris ho natureza, no natureza nunka husik ema ida iha kotuk. Solidade eziste de’it se ita haluha atu rona.”
Joven ne’e nonook, absorve avo feto Jacinta nia liafuan sira. Karik, nia hahú komprende katak iha silénsiu nia laran, iha dame ida ne’ebé labele hetan iha sidade nia barullu.
Jacinta hateke ba lalehan ne’ebé hahú nakukun, no iha nia fuan, nia agradese tanba bele moris iha fatin ne’ebé dook husi ema-lubun, iha ne’ebé tempu liu ho maneira ne’ebé diferente — neneik liu, signifikativu liu, no ligadu liu ba buat hotu iha nia sorin-sorin.
Mensajen husi istória ida-ne’e, Jacinta hanorin ita katak moris iha simplisidade no dook hosi ema barak la’ós dezvantajen ida, maibé hanesan opsaun ida atu besik liu ba natureza no hetan dame loloos iha ita-nia an rasik. Iha solidaun, ita bele hetan forsa no matenek ne’ebé dala barak lakon iha mundu nia barullu no barullu nia leet.
Redasaun G-NEWS
loading="lazy" />