Memória Saudozu David Alex “Daitula” tinan 28 husik ona mundu

Ekipa G-NEWS

Saudozu David Alex Daitula
Saudozu David Alex Daitula
banner 120x600
183 Views

G—NEWS (DILI) — David Alex Daitula, koñesidu liu ho naran Comandante Daitula, moris iha tinan 1951 iha area Caibada, Baucau, Timor Leste. Nia mai hosi família liurai, estatutu sosiál ne’ebé iha sosiedade timoroan iha tempu ne’ebá loke oportunidade ba moris ne’ebé konfortavel no respeitadu. Maibé, David Alex hili dalan ida ne’ebé diferente—nia husik konfortu nobreza nian no hakat ba fileira povu nian, hodi tama iha fileira gerrilleiru hosi kombatente independénsia.

Nia la kompleta ensinu superiór formál, tanba desde ki’ik nia envolve ona iha atividade polítika no luta ba ukun rasik-an. Maibé, nia koñesidu ho intelijénsia tátika estraordináriu no abilidade lideransa nian. Nia edukasaun moris maka ai-laran, funu, no terus naruk ho povu.

banner 325x300

Iha inísiu tinan 1975, bainhira movimentu independénsia dahuluk nakfera iha Timór-Leste, David Alex tama iha movimentu pro-independénsia FRETILIN. Bainhira Indonézia lansa invazaun militár iha loron 7 fulan-Dezembru tinan 1975, nia hili atu la rende. Nia tama iha FALINTIL, ala militár FRETILIN nian, no sai kuadru militár ida ne’ebé importante liu iha luta libertasaun nasionál.

Tinan barak liu daudaun, kampu funu iha foho Timor nian sai hanesan nia hela-fatin. Iha kampu ne’ebá, David Alex mós koñesidu nu’udar komandante rejionál ida ne’ebé todan no estratéjiku, liuliu iha área Baucau. Uluk nia hala’o kna’ar nu’udar Adjuntu Xefe Estadu Maiór FALINTIL nian, kargu ida ne’ebé hatudu oinsá nia hetan konfiansa husi estrutura luta iha momentu ne’ebá.

Tuir kombatente ne’ebé maka hamutuk ho nia, Daitula nia karakter maka kombinasaun ida entre dixiplina militár no empatia sosiál. Nia koñesidu nu’udar ema ne’ebé metin iha lideransa, maibé respeita tebes valór koletivu. Nia la’ós de’it komandante ne’ebé fó orden, maibé mós belun no protetór ba funu-na’in foin-sa’e.

Iha kilat no lojístika ne’ebé limitadu durante periodu rezisténsia nian, Daitula maka inovador ida. Nia lidera konstrusaun túnel subar nian iha foho-lolon, dezeña estratéjia atu interseta tropa inimigu, no mantein tropa sira-nia morál aas maski hamlaha.

Iha loron 24 fulan Juñu tinan 1997, iha operasaun militár ho eskala boot ne’ebé hala’o hosi tropa Kopassus Indonézia nian, David Alex hetan kapturasaun iha área Caibada, Baucau. Nia hetan tiru iha liman no ain durante nia kaer. Tuir versaun ofisiál militár Indonézia nian, nia mate tanba fakar raan iha dalan atu bá Dili.

Maibé, grupu barak—inklui organizasaun direitus umanus internasionál sira hanesan Amnistia Internasionál—dúvida kona-ba versaun ida-ne’e. Sira deskonfia katak Daitula hetan tortura no ezekuta iha detensaun. To’o ohin loron, seidauk halo autópsia independente ba nia mate-isin. Nia hetan hakoi segredu hosi autoridade militár lahó lisensa ka prezensa hosi nia família.

Maski nia mate iha mistériu, David Alex Daitula nia naran moris nafatin iha memória nasaun nian. Nia hanesan símbolu korajen, dedikasaun, no sakrifísiu ba independénsia Timor-Leste. Governu rekoñese ona ninia servisu nu’udar eroi nasionál. Estúdiu prinsipál ida iha RTTL ho naran Estúdio David Alex, hodi fó onra ba ninia dedikasaun mídia nian ba luta klandestina.

Iha Munisípiu Baucau, komunidade kontinua halo eventu anuál hodi komemora nia luta. Komunidade lokál no família dudu ona atu fatin ne’ebé nia kaptura sai dezignadu nu’udar fatin istóriku nasionál, nune’e joven timoroan sira sei la haluha katak independénsia ohin loron nian moris hosi raan no aten-brani hanesan David Alex.

David Alex Daitula nunka hakerek livru ida. Nia nunka mosu iha kámara nia oin ka iha pódiu boot ida nia oin. Maibé istória hanoin nia liuhosi ain-hakat iha ai-laran, liuhosi marka iha nia isin, no liuhosi aten-brani ne’ebé nunka hakerek—maibé sente. Nia maka istória ida ne’ebé moris nafatin, la’ós de’it naran ida iha lista eroi sira-nian. Nia hanesan sombra ida ne’ebé prezente kada vez povu Timor-Leste hasai liafuan “liberdade.”

Tinan 28 liu, Saudozu Daitula husik memória barak ba Timor Leste, liu-liu ba funu na’in sira.

relavante