G—NEWS (REDASAUN) — Dadeer-saan hela, bainhira populasaun sira iha sidade Dili seidauk hadeer kompletamente husi ninia dukur kalan nian, ami na’in tolu (Amito, Eskridon no Melsi) hahú tiha ona ami-nia viajen. Relójiu hatudu tuku haat dadeer bainhira karreta nia motór lakan no roda sira hahú nakfilak ba fronteira parte oeste. Iha anin malirin dadeer nian, klima ne’e malirin duni. Múzika toka neneik hosi altofalante karreta nian, akompaña istória komiku no istória ki’ik ne’ebé halo ami hamnasa maka’as iha dalan klaran. Viajen oras tolu nian sente lalais tebes bainhira liu ho kontente. Ami atravesa estrada ne’ebé hakmatek, hakat liu foho, enkuantu lalehan muda kór neineik, hodi marka dadeer foun ida nian to’o.
Tuku hitu loos, ami to’o iha postu fronteira Batugade. Maibé odamatan taka nafatin. Ami tenke hein oras ida ho balun. Tempu ne’ebé lakon la sente lakon, tanba ami goza ho pasiénsia. Tuur, dada lia, no dala ruma haree ema sira ne’ebé ida-idak hahú to’o iha pontu kruzamentu. Loro-matan sa’e maka’as liután, no atmosfera sai nakonu liután.
Bainhira relójiu hatudu tuku 8 ho balun, portaun fronteira nian ikusmai loke. Ami foti ami nia pozisaun iha liña naruk ida ho ema sanulu resin seluk. Lori pasaporte RDTL, ami tuir prosedimentu imigrasaun nian. Hafoin ami nia pasaporte hetan karimbu, ami sai hosi ami nia rain ho legál, no kontinua viajen minutu sanulu-resin-lima nian ba postu imigrasaun Indonézia nian iha Motaain.
Bainhira to’o iha parte Indonézia nian, ami nia kuriozidade nakfilak ba emosaun. Ema simu ami, no kuandu ofisiál imigrasaun tau karimbu ba entrada, ema simu ami ho liafuan: “Bem-vindu ba Indonézia.” Ha’u sente hanesan to’o iha Jakarta, fatin ida ne’ebé, maski dook, sente besik tebes tanba nia atmosfera ne’ebé manas no ordenadu. Hafoin ne’e ami goza almosu minutu ruanulu nian molok rezerva karreta ida ba sentru sidade Atambua nian.
Viajen ba Atambua lori maizumenus minutu ruanulu resin lima. Iha dalan, ami haree labarik sira halimar iha kintál no ema sira hala’o sira nia rutina dadeer nian ho ksolok. Bainhira to’o iha sidade, ami hala’o kedas ami nia kna’ar prinsipál. Buat hotu la’o tuir planu, laiha problema. Depois ami bá merkadu ne’ebé koñesidu “Pasar bebas” hodi troka osan dolar balu no halo kompras ba nesesidade sira. Depois ida-ne’e, ami para iha loja kafé ida. Iha tempu deskansa, ha’u iha oportunidade atu hasoru belun ida husi Timor-Leste ne’ebé hela iha Atambua durante tinan sanulu resin ualu. Ami nia enkontru badak, minutu rua de’it, maibé manas no book tebes.
Iha lokraik, ami to’o iha Otél Setia, iha ne’ebé ami sei deskansa ba kalan ida. Iha kuartu otel ida ne’ebé simples maibé konfortavel, ami deskansa no haris, no hahú halo planu ba loron tuirmai. Kalan ne’e remata ho kmaan no satisfasaun, no iha tuku sanulu-resin-rua kalan ba dukur.
Iha dadeer tuirmai, hafoin almosu no avaliasaun badak ida, ami asegura katak kna’ar hotu-hotu kompleta ona ho di’ak. Ami sai hosi otél iha tuku 10, hafoin kontinua ami nia viajen ba fronteira Motaain oras ida liutiha. Prosesu imigrasaun Indonézia nian la’o ho di’ak. Ami la hetan inspesaun ruma ba ami nia sasán sira tanba ami nia dokumentu administrativu hotu-hotu kompletu no válidu. Laiha deskonfiansa, laiha obstákulu, buat hotu la’o ho profisionál. Maibé, ami tenke hein uitoan iha área estasionamentu públiku. Sasán sira ne’ebé ami lori, maski la hetan inspesaun, tenke tuir nafatin prosedimentu to’o sira hakat liu liña mean. Ba servisu entrega nian, ami selu dolar amerikanu 10, taxa ne’ebé razoavel ba formalidade atravesa fronteira nian ne’ebé la’o ho di’ak.
Iha meudia tuku sanulu resin rua ami tama fali iha Timor-Leste. Bainhira ami nia pasaporte sira hetan karimbu, iha sentidu orgullu no gratidaun ne’ebé labele deskreve. Viajen loron ida nian la’o ho seguru, koordenadu, no laiha interupsaun ruma. Ami para iha uma família nian ida hodi hemu kafé loraik nian. Hafoin konversa oituan no deskansa, tuku rua liu ami sai husi Batugade no hahu ami nia viajen fila ba Dili.
Viajen fila lori oras rua. Estrada sira sente familiar liu, besik liu, hanesan viajen ida-ne’e hanesan de’it virajen ki’ik ida iha moris ida ne’ebé kontente liu. Ikusmai ami to’o iha Dili iha tuku haat lokraik, iha sentimentu kmaan no ksolok ne’ebé maka’as. Hamnasa, agradese, no hanoin hikas buat hotu ne’ebé ami liu ona. Planu ne’ebé arranja ho di’ak la’o ho susesu.
Iha viajen nia rohan, ami bele admite de’it buat ida: buat sira-ne’e hotu akontese la’ós de’it tanba ema nia forsa. Iha Maromak nia bensaun ne’ebé akompaña ami. Iha natureza ne’ebé amigavel. Iha vontade di’ak ne’ebé buras iha espíritu kooperasaun nian. Ida-ne’e maka viajen transfronteirisu ida ne’ebé la’ós de’it kona-ba distánsia, maibé mós kona-ba signifikadu, di’ak, no gratidaun ne’ebé kontinua suli.
Maski viajen ne’e iha dezafiu sira ne’ebé enfrenta, maibé uza dezafiu ne’e nu’udar pasu ida atu kontinua hakat ba oin nafatin, atu bele manan esperiensia ida, ne’ebé hanaran Ksolok.
loading="lazy" />