G—NEWS (DILI) — Iha moris ne’ebé dalabarak nakonu ho rutina no okupadu, dalaruma ita haluha atu para uitoan no realiza oinsá estraordináriu potensiál ne’ebé hamaluk ita. Dalaruma, ita presiza de’it momentu simples ida atu loke ita-nia matan no fuan ba beleza no matenek ne’ebé subar iha ema ida-idak nia laran, liuliu labarik sira.
Istória neʼebé ita atu lee laʼós istória baibain deʼit. Ida-ne’e maka istória kona-ba labarik-feto ki’ik ida iha aldeia remota ida iha Flecha, Maubissi, ne’ebé hatudu mai ita oinsá importante atu komprende no apresia potensiál estraordináriu ne’ebé eziste iha jerasaun foun sira, maski sira mai hosi família ne’ebé haraik-an tebes.
Iha labarik sira-nia hamnasa no hamnasa nia leet, ne’ebé hakbesik ba Prezidente José Ramos-Horta, iha labarik ida ne’ebé na’ok espetákulu—labarik-feto ida ho tinan tolu ne’ebé ho aten-barani hatudu ninia intelijénsia no aten-barani hodi hato’o hakarak ida ne’ebé la hanesan ho sira seluk.
Istória ida-ne’e hanorin ita kona-ba aten-barani, intelijénsia, no determinasaun—katak maski iha mundu simples ida, iha ema sira ne’ebé iha komprensaun ne’ebé dook liu sira nia tinan. Istória ida-ne’e fó hanoin mai ita katak labarik ida-idak, iha ne’ebé de’it sira iha, iha potensiál boot, no ita nu’udar sosiedade iha responsabilidade atu apoia no fó espasu ba sira atu buras.
Mai ita reflete kona-ba istória ida-ne’e nu’udar inspirasaun ida atu nunka subestima ita-nia oan sira nia kbi’it, ne’ebé tuir sira nia dalan rasik, hanorin ita lisaun sira ne’ebé iha valór kona-ba determinasaun, esperansa, no futuru ida ne’ebé nabilan liu. Istória ida-ne’e hanesan reflesaun ida hosi jerasaun ne’ebé buras daudaun, nakonu ho potensiál, no prontu atu hasoru mundu ho fiar-an.
Iha loron ne’ebé hakmatek iha postu Maubissi munisípiu Ainaro nian, iha foho malirin nia okos, ne’ebé anin huu, Prezidente Repúblika Timor Leste, José Ramos-Horta, fahe istória kona-ba esperiénsia ne’ebé todan tebes, iha ninia pájina ofisial Facebook, iha loron sábadu, loron 22 fulan-Marsu tinan 2025.
Iha momentu ida, bainhira Xefe Estadu fila hosi Same mai Dili, Ramos-Horta para iha área Flecha. Iha ne’ebá, nia deside atu goza mi instantaneu Popmi ne’ebé famozu ho folin baratu 50 sentavus. Bainhira nia to’o iha Flecha, rai ne’ebé malirin tebes, grupu labarik ki’ik sira halai ba nia hanesan bee ne’ebé atrai ba ai-funan sira. Sira mai ho matan ne’ebé nakonu ho esperansa no hamnasa ksolok, ho esperansa atu hetan atensaun uitoan husi ema famozu ne’e.
Prezidente, iha ninia laran-di’ak, fó ba sira ida-idak osan-besi $1. Labarik sira halai haleu ho kontente, hamnasa no halimar, sente ksolok iha momentu ki’ik simples ne’ebá. Maibé, bainhira nia prepara atu sai, buat ida ne’ebé diferente dada nia atensaun. Labarik-feto ki’ik ida, ne’ebé parese ho tinan 3 maibé haree hanesan maduru liu ba nia idade, hamriik iha ema lubun nia sorin.
Labarik ne’e haree oin seluk. Maski nia matenek, moris, no ksolok uluk, agora nia parese laran-taridu. Haree mudansa iha nia atitude, Ramos-Horta labele nonok. Nia hakbesik ba labarik ne’e hodi husu, “Saida? O hirus ka lae?” Ho lian mamar ne’ebé ema hotu iha nia sorin rona, labarik-feto ne’e hatán, “Fo osan bot ha’u”—fraze ida ne’ebé signifika, “Fó osan ne’e mai ha’u.”
Rezulta, labarik feto matenek ne’e lakohi de’it osan-besi sira ne’ebé baibain ema fó ba labarik sira seluk. Nia hakarak liután—”osan boot liután.” Iha tempu ne’ebá, Ramos-Horta sente impresionadu ho labarik ne’e nia matenek no aten-barani hodi hato’o ninia hakarak ho klaru.
Rekoñese potensiál estraordináriu iha labarik ne’e, Ramos-Horta hasai osan-besi $10 no husu, “Ha’u fó ba ó-nia inan?” Ho firmeza, labarik-feto ne’e hatán, “Fo ha’u”—fó mai ha’u.
Ramos-Horta ne’ebé baibain fó dolar ida ka rua ba labarik sira, hakfodak ho labarik-feto ki’ik ne’e nia atitude. Duké sai ho hamnasa boot, labarik ida-ne’e hatudu atitude ida ne’ebé asertiva liu hodi hakarak buat barak liután. Momentu ida-ne’e la’ós de’it ilustra labarik ida nia intelijénsia, maibé mós reflesaun ida determinasaun nian no atitude ida ne’ebé maduru ne’ebé karik ladún haree iha idade sira seluk.
Istória ida-ne’e, maski badak, implika buat barak: kona-ba labarik sira ne’ebé nakonu ho potensiál, kona-ba aten-barani atu espresa hakarak sira, no kona-ba oinsá sosiedade ida ne’ebé nakonu ho esperansa bele hamoris jerasaun foin-sa’e sira ne’ebé matenek no entuziazmu. Ramos-Horta, ho komprensaun boot, hanoin hikas momentu ida ne’e nu’udar istória ida ne’ebé kona no emosionante liu iha ninia viajen naruk no dezafiante nia leet iha Timor Leste.
Kuda Esperansa ba Futuru
Istória kona-ba labarik-feto ki’ik iha Flecha, Maubissi, fó hanoin mai ita katak dala barak inspirasaun mai hosi fatin sira ne’ebé ita la espera. Husi hamnasa no korajen husi labarik sira ne’ebé iha esperansa, ami aprende katak ema ida-idak, la haree ba sira nia idade ka background, iha potensiál ne’ebé maka’as atu atinji buat ruma ne’ebé maka boot liu.
Nu’udar sosiedade, ita iha papél importante atu hala’o hodi apoia sira—fó espasu atu buras, dezenvolve, no aprende. Istória ida-ne’e la’ós de’it kona-ba labarik-feto ida ne’ebé hakarak osan barak liután, maibé mós kona-ba oinsá ita bele fó oportunidade ba sira atu realiza sira nia mehi, rona sira nia lian, no fó enkorajamentu ne’ebé sira presiza atu hetan futuru ida ne’ebé di’ak liu.
Mai ita kontinua hafolin momentu ida-idak hamutuk ho ita-nia jerasaun foin-sa’e sira, tanba sira mak esperansa no futuru nasaun ida-ne’e nian. Hodi fó atensaun, afetu no orientasaun ne’ebé loos, ita ajuda sira atu sai indivíduu sira ne’ebé la’ós de’it matenek, maibé mós nakonu ho korajen no konfiansa hodi hasoru mundu.
Istória ida-ne’e la’ós rohan, maibé inísiu ida ba ita hotu, atu kontinua halo di’ak liután iha kriasaun ambiente ida ne’ebé suporta kreximentu no dezenvolvimentu labarik sira ne’ebé hale’u ita. Atu ita hotu aprende husi istória ida-ne’e no kontinua kuda esperansa no inspirasaun ba jerasaun sira iha futuru.
loading="lazy" />