G-NEWS (PORTUGAL) – Iha loron 28 Novembru 2024, Timor-Leste sei komemora tinan 49 husi deklarasaun independénsia, ne’ebé hahú iha tinan 1975.
Nasaun ki’ik ida ne’e, ho maioria populasaun katólika, hatudu nia istória reziliénsia inspiradór ba mundu. Husi tempu kolónia Portugés, invazaun Indonézia, to’o Timor sai nudar nasaun ida soberanu, povu Timor oan luta, ba tempu naruk atu garante independénsia ho direitu no dignidade ne’ebé hanesan ho nasaun seluk iha mundu.
Festa independénsia iha tinan ida ne’e, iha signifikadu profundu ou klean. Lideransa nasional sira hola inisiativa atu promove rekonsiliasaun, hodi halibur Timor oan hotu, inklui sira ne’ebé iha opsaun polítika diferenti iha tempu pasadu no halai sai husi Timor hodi hela iha Indonézia.
Senhõr prezidente José Ramos-Horta, nebe uluk simu Nobel ba Paz (hamutuk ho Emeritu Bispu Dom Carlos Filipe Ximenes Belo iha 1996), no apoiu hosi Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão, maka foti inisiativa halo diálogu ho Timor oan ne’ebé uluk hili atonomi ba Indonézia. Inisiativa ida ne’e nudar dalan ida atu fo perdaun no simu malu, tanba maski uluk iha diferensa polítika, maibe povu Timor oan hotu iha identidade ida de’it: Ran ida de’it, nudar ema Timor oan.
Rekonsiliasaun laos de’it liafuan bonita ne’ebé fasil sai husi ibun. Rekonsiliasaun presija fuan bo’ot atu haraik-an, simu malu no husu perdua no fo perdaun ba malu.
Atu hamutuk tur iha meja ida, hodi rekonhese ida-idak nia sala, kaer liman, hakuak malu, no hamrik ho lian ida atu foti nasaun Timor Leste bá oin. Komo nasaun katólika, rekonsiliasaun la’ós opsaun, maibé obrigasaun moral ne’ebé mak ita povu Timor oan atu loke dalan ba futuru ne’be di’ak liu.
Maski ita hatene katak prosesu ida ne’e la fasil, tanba iha istória naruk ho kanek. Ema barak ne’ebé luta ba independénsia, mate iha funu ou terús, barak lakon nia familia.
Ne’e sai istória ba libertasaun ba Timor nia independénsia. Ita honra ita nia héroi sira hotu. Tau sira nia luta iha ita nia fuan. Agora ho tinan 25 no tinan 49, nudar tempu nebe naruk. Grasa ba Maromak ita sai ona nasaun independente. Neduni karik tempu to’o ona, atu ita lori timor hamutuk lao ba futuru nebe nabilan. Timor oan presija simu malu, lider politika sira hasoru malu nudar maun-alin.
Tanba realidade ho tempu naruk ida ne’e, ita hare jerasaun Timor oan barak mak estudu iha Indonézia, no sira barak mos agora oan sira serbisu iha Timor, hodi kontinua kontribui ba dezenvolvimentu nasaun Timor Lorosa’e. Atu dehan katak ikus mai, ita hotu ran ida de’it: ema Timor oan.
Inisiativa rekonsiliasaun ne’e hetan mós relevánsia boot iha kontexto espiritual. Iha loron 30 Agostu tinan ne’e, Timor selebra ona tinan 25 Konsulta Popular ne’ebé marca Timor sai nasaun independente no rekonyese iha mundu. Iha tempu ida-ne’e, povu Timor tomak hetan mos visita hosi líder Igreja Katólika, Papa Francisco.
Visita sagrada ida-ne’e, karik mos nudar grasa bot husi Maromak no bele sai inspirasaun ba rekonsiliasaun, povo timor oan ho diferensa politika pasadu ba libertasaun no otonomia ba indonesia, hasoru malu, hodi halo komprimisu lori nasaun Timor ba mundu. Nudar sarani katolika, maski ita iha diferença polítika, presija fuan bot atu hari unidade espiritual hodi hateke malu nudar maun-alin no fo dalan ba paz no justisa iha nasaun.
Parabéns ba povu Maubere, Timor Lorosae, ne’ebé celebra istória ida extraordináriu. Perdaun mak dalan di’ak liu atu harii nasaun ida ne’ebé forte, justu no solidáriu.
Ho aktu rekonsiliasaun, Timor-Leste sei sai inspirasaun ba mundu tomak, hanesan nasaun ida ne’ebé hakne’ak an ba justisa, paz, no domin ba malu nudar maun ho alin.
loading="lazy" />