G-NEWS (INTERNASIONÁL) — Númeru hosi ema sira ne’ebé mate iha Myanmar tanba tufaun Yagi aumenta ona ba ema na’in 220 resin. Ema besik 80 seluk maka lakon, haktuir hosi Governu militár Myanmar nian.
Anin-boot ne’e kona norte Vietname, Laos, Tailándia no Myanmar dezde semana liubá. Númeru totál hosi ema mate sira iha rejiaun tomak to’o ona ema na’in 500 resin, haktuir hosi númeru ofisial sira.
Siklone Yagi hamosu inundasaun boot no rai-halai iha Myanmar, halo pelumenus ema na’in 226 mate.
Dezastre naturál ne’e mós rezulta rai agríkola hektar rihun atus ba atus hetan destruisaun. Nu’udar rezultadu, tuir ONU, ema liu meiu millaun iha nasaun ne’ebé hetan destruisaun tanba funu presiza tebes ai-han no mós bee-hemu, hela-fatin no hatais.
Funu sivíl hale’u Myanmar dezde inísiu 2021, bainhira militár sira hamonu governu ne’ebé eleitu demokratikamente. Hahú hosi ne’ebá, ema rihun resin maka mate no millaun sira maka obriga atu halai hosi sira nia uma tanba rezisténsia hosi grupu sivíl sira hasoru junta militár ne’ebé maka ukun.
Iha tinan kotuk ka liu, militár lakon kontrolu ba maioria nasaun nian. Ida-ne’e sai aat liután tanba komunikasaun ne’ebé ladi’ak iha área remota sira nune’e informasaun kona-ba vítima sira neineik atu hetan.
Monge budista ida la’o liuhosi bee-sa’e enkuantu monge seluk tuur iha uma-kakuluk ne’ebé estraga iha mosteiru ida nia oin iha Aldeia Sin Thay, iha rejiaun Naypyidaw, Myanmar, iha loron 13 fulan-Setembru tinan 2024. Inundasaun ne’e mosu tanba anin-boot Yagi.
Ajénsia ONU nian ba resposta ba dezastre sira hatete katak ema rihun 631 resin maka afetadu hosi inundasaun sira. Estrada barak mak rahun, ponte sira hetan estragu, no dalan komunikasaun nian sira taka, ne’ebé rezulta iha esforsu sira tulun nian ne’ebé neineik.
Ajénsia ajuda lubuk ida mós hetan difikuldade atu asesu ba área oioin, inklui Estadu Shan, ida ne’ebé maka hetan inundasaun maka’as liu. Razaun maka, maioria área ne’e agora kontrola hosi forsa rebelde sira.
Kondisaun ida-ne’e halo junta militár Myanmar nian hasai pedidu ida ba asisténsia ba nasaun viziñu sira iha findesemana liubá. Pedidu ne’ebé raru hetan aseitasaun hosi Índia—nasaun úniku ne’ebé hatán. Tuir informasaun, Índia haruka ona ajuda, inklui ai-han, hatais no ai-moruk, ba Myanmar.
ONU hatete katak inundasaun sira hanesan entre dezastre sira ne’ebé aat liu iha istória resente Myanmar nian.
Tufaun Yagi mós hamate ema na’in 10 iha Tailándia no ema na’in ida mate iha Laos.
Iha Vietname, númeru ema mate to’o ona ema na’in 292. Tuir mai, ema na’in 38 lakon, uma liu 230.000 hetan estragu, rai-to’os hamutuk hektar 280.000 hetan destruisaun, no sentru manufatura prinsipál sira hetan estragu maka’as, tuir autoridade sira.
Furakaun Yagi lori anin ho velosidade kuaze kilómetru 150 kada oras
Iha Vietname, ema rihun resin evakua ona hosi zona altitude aas no distritu 10 hosi distritu 30 iha Hanoi iha “alerta ba inundasaun”, fó sai hosi imprensa estatál.
Ema rihun ba rihun maka haree metin iha uma-kakuluk sira iha provínsia norte oioin Vietname nian, enkuantu sira seluk husu tulun liuhosi publikasaun sira iha mídia sosiál iha loron-tersa (10/09).
Tufaun Yagi maka tempestade maka’as liu iha Vietname iha tinan 30 ikus ne’e. Kaos ne’ebé provoka hosi tempestade maka’as estraga ona parte norte tomak hosi nasaun sudeste aziátiku no halo ema millaun 1,5 lakon asesu ba fornesimentu eletrisidade.
Iha Segunda (09/09), filmajen dash cam hatudu momentu ponte Phong Chau iha Provínsia Phu Tho monu halo karreta oioin monu ba bee okos.
Parte sira hosi provínsia Thai Nguyen iha norte hosi Hanoi kuaze kompletamente iha bee okos
Maski tufaun Yagi agora tama ona iha kategoria depresaun tropikál, hanesan siklone tropikál ne’ebé fraku liu, autoridade sira fó avizu katak tufaun Yagi sei hamosu perturbasaun barak liután bainhira nia muda ba oeste.
Phan Thi Tuyet, ho tinan 50, ne’ebé hela besik iha mota, hatete ba ajénsia notísia AFP katak hanesan ba dala uluk iha nia moris ne’ebé nia hetan inundasaun ne’ebé aas hanesan ne’e.
“Ha’u lakon buat hotu, buat hotu lakon,” nia hatete ho lian neneik bainhira nia hakuak nia asu rua.
“Ha’u tenke ba fatin aas liu atu salva ami nia moris. Ami laiha tempu atu rai ami nia sasán sira. Buat hotu agora iha bee okos.”
Tempestade sira ne’ebé lori anin ho velosidade besik kilómetru 150 kada oras halo ponte sira monu, estraga edifísiu nia kakuluk sira, estraga fábrika sira no hamosu inundasaun no rai-halai ne’ebé maka’as.
To’o oras ne’e, vítima na’in 54 maka sei lakon.
Autoridade sira agora fó sai ona alerta sira kona-ba inundasaun no rai-halai ba komuna 401 iha provínsia 18 norte nian.
Uma ho andár ida iha fatin oioin hosi provínsia Thai Nguyen no Yen Bai kuaze mout hotu iha bee laran iha madrugada tersa-feira (10/09) oras lokál. Rezidente sira bele hein de’it iha sira nia uma nia kakuluk to’o ajuda to’o.
Aleinde ema mate no lakon, inundasaun no rai monu mós hakanek ona pelumenus ema 752, tuir dadus hosi Ministériu Agrikultura Vietname nian iha loron-tersa (10/09).
Molok kona Vietname, tufaun Yagi hamate ema na’in 24 iha súl Xina no Filipina.
Meteorolójiku sira hatete katak bainhira mundu sai manas, furakaun sira bele lori velosidade anin ne’ebé maka’as liu no udan-been ne’ebé maka’as liu—maske mudansa klimátika nia impaktu ba tempestade ida-idak maka kompleksu.
Tufaun Yagi rasik akontese iha Vietnam no Xina, ne’ebé jeografikamente dook tebes hosi Indonézia.
Impaktu saida mak sei iha ba Indonézia?
Maibé, mudansa tempu globál bele influensia padraun anin no udan iha mundu tomak.
Bainhira kontaktu, Ajénsia Meteorolojia, Klimatolojia no Jeofízika (BMKG) hatete katak siklone tropikál Yagi iha impaktu ba tempu iha Indonézia, maski “la signifikativu”.
“La fó impaktu ne’ebé signifikativu,” dehan adjuntu meteorolójiku BMKG, Guswanto, liuhosi mensajen testu iha Kuarta (11/09).
“Só laloran tasi nian iha Norte Natuna maka besik metru 1.25 [iha loron 4-6 fulan-Setembru].”
Iha análize BMKG nian, siklone tropikál Yagi dezenvolve uluk iha Tasi Filipina nia sorin iha loron 1 fulan-Setembru to’o mate iha loron 8 fulan-Setembru iha rai-boot Vietname.
Siklone tropikál Yagi atinji intensidade másimu iha kategoria 4 (86-107 nós ka 160 – 199 km/oras) bainhira atravesa Tasi Súl Xina nian.
“Depois intensidade ne’e tun bainhira hakat ba Vietname kontinentál,” dehan previzaun BMKG Dinda Tri Handayani iha Kuarta (11/09).
Dinda haktuir katak siklone tropikál Yagi durante nia viajen fó impaktu indiretu ba kondisaun meteorolójika no bee iha Indonézia, inklui udan boot ne’ebé akompaña ho anin boot iha Aceh, Sumatra Norte, Sumatra Osidentál, Riau no Illa Riau iha loron 4 fulan-Setembru.
Aleinde ida-ne’e, siklone tropikál Yagi mós iha impaktu ba laloran sira ho aas to’o metru 1,25 – metru 2,5 ka moderadu iha bee sira illa Talaud nian iha norte hosi illa Sulawesi iha loron 1 fulan-Setembru no Oseanu Pasífiku iha norte hosi Halmahera hosi loron 1 to’o loron 3 fulan-Setembru.