G-NEWS (DILI) – Hanesan iha edisaun da-huluk, G-News fó sai ona ba públiku kona-ba notísia dokumentáriu ida ho nia títulu Eis Militár TNI mak sosa “HT” fó Alfredo entrega ba Falintil sira ho ninia link mak https://g-rtv.com/blog/memoria-eis-militar-tni-mak-sosa-ht-fo-alfredo-entrega-ba-falintil-sira/4805/informasaun-atual/ ne’ebé fó sai ona iha loron Segunda-Feira, 21 fulan agustu tinan 2023, mak iha biban ida ne’e, G-News fó sai fila-fali ninia kontinuasaun hanesan kompromete ona iha parte da-huluk ninian.
Antes “HT” (Rádiu Komunikasaun) to’o iha Timor Leste atu entrega ba Falintil sira iha ai-laran, mai ho prosesu naruk nia laran. Alfredo de Meneses dos Santos tenke buka meius oi-oin nune’e bele asegura prosesu hosi Indonézia mai Timor labele falla, ka deskobre hosi forsa inimigu sira. Alfreto hatene de’it mak nia entrega ba Adjuntu Boli, no ninia kontinuasaun entrega ba se, nia rasik la hatene ona.
“Ha’u fó ba nia, Nia atu lori ba se mak ha’u lahatene, tuir informasaun ne’ebé mak liuhosi ne’ebé ha’u rona Coronel Tenente Mau Buti”. Alfredo konta tuir.
Prosesu naruk, tanba iha prosesu atu lori mai Timor, ne’e laos buat fasil ida, maibé aten brani, tulun hosi Maromak, matebian sira, natureze lulik Timor nian, sira ne’ebé mate tan rai-ne’e, inklui apoiu Bensaun espiritualidade mós hosi Mestre Boot ba Organizasaun Arte Marsiais IKS kera Sakti Radeng Totong Kiemdarto, liuhosi ninia orasaun, no kritéria sira ne’ebé Alfredo tenke kumpre, nune’e lalika deskobre hosi sira nia autoridade defeza no seguransa ABRI (Angkatan Bersenjata Republik Indonesia) nia kilat. Bainhira Alfredo to’o iha Madium-Java, hasoru malu ho Mestre Boot Radeng Totong Kiemdarto, hodi husu orasaun. Maibé Alfredo nia pedidu hetan aaseitasaun hosi Mestre Boot. Kuandu Alfredo entrega “HT” ba Radeng Totong Kiemdarto, Nia lori ba ninia fatin sagradu (Ortóriu) hodi husu tulun ba ninia lulik no fi’ar ne’ebé nia iha, hodi fó bensaun durante minutu sanolu resin nia laran, hafoin sai mai mak entrega ba Nia.
Alfredo dehan, kuandu hasoru ho Radeng Totong Kiemdarto, la iha tán lia-fuan seluk ne’ebé Radeng hateten, maibé Radeng hameno ba Alfredo katak, “Sasan sei to’o iha fatin objetivu ho susesu, maibé tenke kumpre regras katak, sasan ne’ebé tau iha pasta laran, kuandu ita boot tur iha kadeira, pasta tenke tara iha ita boot nia oin nafatin, no bainhira iha passa revista nia laran, labele laran tauk, no labele book án, no fiar án de’it katak hanesan buat bain-bain”. Mensajen ida ne’e mak Radeng Totong Kiemdarto hameno, no Alfredo nu’udar membru Rezisténsia ba funu libertasaun nasionál, ne’ebé treinu mós Arte Marsiais IKS Kera Sakti, uza meius ida ne’e hodi salva sasan funu nian, hodi lori to’o iha fatin objetivu mak entrega ba Falintil sira.
“Komesa ha’u fiar perguruan Kera sakti ne’e, hahú ha’u lori sasan sira rezisténsia ne’e mai Timor ne’e, komesa fiar katak Kera Sakti ne’e ninia ilmu ne’e ba ha’u nato’on tanba buat perigu ninia, ita bele lori mai Timor, Maun–alin perguruan mós ha’u la fó hatene sira, tanba ne’e segredu ida–idak nian, ne’e afeta ba ita nia vida rasik. Maun Aniceto, ami na’in rua kos ida, mais ha’u lori sasan nia la hatene, ami na’in rua hela hamutuk mais ha’u la fó la hatene nia, ha’u sente momentu ha’u sai hosi fronteira Batugade, ne’e ita la asegura situasaun tesik mai ne’e halo check point iha Batugade iha Atabae, no mós iha Likisa, ne’e ita labele seguru”, Nia konta tuir.
“Tanba ne’e mak Grasa Deus, Guru Besar IKS Kera Sakti Pak Totong ninia ajuda mai ita sasan sira ne’ebe ha’u bele lori liu. Ha’u nia esperansa mak ne’e, ha’u nia hanoin mak momentu karik mak la hetan bensaun husi Guru Besar, ha’u kontinua lori tanba ita la hetan dalan, tanba ita sosa tiha ona, tenke lori mai Timor mais ninia konsekuênsia ikus iha dalan ne’e mak ha’u la hatene saida mak akontese mai ha’u, mais tenke lori tanba ita sosa ona ema nia sasan ne’e, tanba momentu ne’e Falintil nian, entaun tenke lori konsekuênsia saida mak mosu depois iha dalan mak ita haree mais kontinua lori, ha’u; sentimentu primeiru ne’e sente tauk tanba iha familia laran, ha’u mane mesak tanba ne’e mak tetu situasaun sira ne’e oinsa”, Alfredo konta ho mataween.
Alfredo ninia esperansa katak bainhira lori sasan ne’e ajuda nia mak momentu tama ona arte marsiais. Ba nia arte marsiais hotu hotu nia treinu, mais arte marsiais liu-liu Kera Sakti ajuda liu nia tanba bele salva sasan sira ne’ebé nia lori hosi Indonézia mai to’o Timor hodi entrega ba Falintil sira atu uza hodi halo komunikasaun ba rezisténsia ninian. Momentu ne’e mak Nia la hanoin katak la tama arte marsiais Kera Sakti, nia rasik la hatene sasan ne’e bele lori to’o mai ho prinsípiu ida katak rai ne’e tenke ukun án.
Mais sasan ne’e bele lori mai bele sakrifíka Timoroan nia vida iha dalan, tanba momentu ne’ebá nia hanoin katak karik Guru besar la fó bensaun mós Alfredo tenke lori ba, maibé konsekuênsia mak iha dalan depois mak responsabiliza, maibé Nia tenke lori tanba nia rasik mak dehan ba Falintil sira katak, “imi tenke haruka osan mai ona pois ha’u mak haruka, ha’u mak sosa, momentu ida ne’e sira mos la fó hatene ha’u hanesan ne’e sukat ka la sukat mós ha’u la hatene, sira hakarak sasan ne’e iha, tanba tenpu perigu presiza komunikasaun”.
Falintil sira hanoin katak sasan ne’e tenke lori mai fasilita servisu rezisténsia ninian. Komandante da luta sira mak haruka osan ba nia mós tenke rezisténsia nia ema, liuhosi rezisténsia nia ema, Alfredo tenke sosa. Nia sente no konsiensia katak, atu hetan susar iha dalan ne’e nia hanoin hotu maibé responsabilidade ne’ebé mak haktuir hosi leten, Nia tenke simu responsabilidade, maske servisu ida ne’e ninia família la hatene, depois iha periódu ukun-án mak Nia foin konta ba maun-alin sira.
“Ha’u feton sira, ha’u bin sira, ha’u nia fen foin mak hatene saida mak akontese iha ha’u nia vida, ha’u sei la konta ba ha’u nia familia sira uluk, ha’u tuir 12 de novenbru, ha’u rasik, ha’u la fó hatene ha’u nia inan rasik, ha’u nia aman momentu moris, ha’u la fó hatene, ha’u nia inan moris mais ha’u la fó hatane sira, labele atrapalla ho ita, sira labele preokupa ho ita, se ita fó hatene mak preokupa tanba uluk iha Java, hau tuir demonstrasaun, ne’e dalaruman sira rona informasaun depois fulan 5 ou 6 mak sira foin rona”.
Kuandu iha demonstrasaun, Alfredo ho joven rezisténsia sira seluk, partsiipa nunka atu fó hatane ba família sira iha Timor. Bainhira sentimentu ida ne’e Alfredo konta ba nia família, sira dehan katak sorte hanesan ne’ee buat ne’ebé família mós la espera, tanba nia bin Madalena kuandu rona iha mumentu ne’ebá bele mate iha dalan, maibé nia dehan katak lalika preokupa tanba situasaun mak hanesan ne’e.
“Hau nia hanoin mak ida momentu defisil mai ha’u mais responsabilidade ne’ebé mak ha’u simu ona tenke sasan ne’e to’o ema nia liman maske iha dalan mak hetan susar, ema foti, ema kaptura, ha’u la problema mais ne’e mak ha’u kota ne’e, ha’u to’o iha ne’ebá ne’e check point Batugade, iha Atabae ne’e, hau prepara án katak hetan sasan, ha’u tenke halai mais ne’e la konsege buat sira ne’e la mosu mais sira ne’e mak hetan ne’e ha’u tenke halai mak tiru ou halai mak mate”.
Momentu iha bus laran, Alfredo sempre hanoin katak, sasan ne’ee bainhira mak to’o iha ema nia liman, nune’e nia bele livre. “Ami nia família laran ki’ak ka riku, ha’u nia ama rasik ema kiak, ema defisiensia, mais ha’u la hanoin katak, saida mak mosu ba sira, saida mak mosu ba ha’u, ha’u la hatene ona, momentu ne’e ha’u entrega tiha, ha’u fila mai ona ha’u nia uma, katak ha’u nia responsabilidade ha’u lori sasan armas sira militar nian mai to’o Timor ne’e, hau entrega ba adjuntu Boli hodi dehan katak responsabilidade iha fali nia, hau tenke livre tiha tanba ida ne’e ha’u tenke fila fali ba eskola”. Ida ne’ee mak Nia lakohi sasan iha ninia liman tanba hatene katak nia uma Kintal Boot, inimigu sira sempre ataka hodi estraga, nune’e sasan ne’e tenke asegura tanba antes ne’e nia informa ona katak, iha loron no oras hanesan ne’e, sasan ne’e sei to’o iha Dili.
Nu’udar sidadaun Timor Leste katak nasaun ne’e hamrik liuhosi sakrífisiu boot ida, tanba tuir Alfredo katak sasan funu nian hanesan “HT” ne’ebé Nia halo ne’e, só úniku ema aten brani, fuan ba Timor, katak ba ukun-án, fó án ba mate mak bele halo hanesan ne’e, tanba la iha ema ida atu lori sasan sira hanesan ne’e iha inimigu sira nia meik no kroat nia tutun.
Mensajen sira ne’e atu fó hanoin fali ba Joven sira iha periódu ukun-rasik-án, ne’ebé uza arte marsiais no arte ritual hodi estraga malu, no lakohi atu kria paz no estabilidade iha sosiedade nia leet, tanba iha tempu rezisténsia, joven sira uza arte marsiais atu defende povu, no luta ba interese Timoroan tomak nian katak, mate ka moris ukun-rasik-án mak ultima lia-fuan ne’ebé sira prega metin iha sira nia neon, hodi luta hasoru forsa inimigu Indonézia ninian. Tanba ne’e mak joven rezisténsia sira husu ba joven milenial Timor nian atu hadame malu, soe ego, uza meius arte marsiais hodi hetan benefísiu ba vida espiritualidade, hodi defende án, defende família, defende ema ne’ebé la iha kbi’it no forsa, no defende povu tomak, nune’e sidadaun sira bele moris hakmatek hodi hala’o ida-idak nia atividade loron-loron, nune’e ukun na’in sira konsentra de’it ba dezenvolvimentu nasionál ba moris di’ak Estadu RDTL. (REMATA).
Jornalista : Ekipa G-News
Editór Testu : Amito Qonusere Araújo
loading="lazy" />