G-NEWS (DILI) – Eis Ministru Komersiu Industria no Ambiente sai arguidu ba krime partisipasaun ekonómia negósiu no arguidu na’in rua seluk komete krime administrasaun da noza no krime partisipasaun ekonómia negósiu deskonfia tanba konese malu di’ak fó projeitu ba malu.
Arguidu sira mak hanesa, AdC Eis Ministru MCIA, ASS Eis ofisiál relasaun servisu no mós Eis Asesór iha MCIA no DGM nu’udar Diretór kompaña Hugo Amor Unipessoal Lda.
Iha audiénsia julgamentu laran arguidu ASS hatan ba tribunál katak, faktus ne’ebé konsta iha akuzasaun ne’e balun loos no balun sala.
Arguidu konfesa ba Tribunál katak, arguidu tama servisu iha Ministeriu Komersiu Industria no Ambiente iha fulan agostu tinan 2015 to’o 2017 asume kargu hanesan ofisiál ba relasaun servisu iha Gabinete Vise Ministru MCIA tanba ba ho apointamentu Polítika.
“Ha’u tama servisu iha MCIA iha Agostu 2015, tanba apointamentu Polítiku, iha ne’ebá ha’u asume kargu hanesan ofisiál relasaun servisu, no iha tinan 2018 ha’u asume kargu hansan asesór tanba iha mundansa fulan Setembru mak iha implementasaun ba kontrusaun Sentru Produsaun masin, entaun liuhosi enkontru alargada grupu ne’e husu katak tenke iha ema Governu nia balun mai akompaña mak hosi Gabinete Ministru nian Sr. AF deside ha’u sai Vise Koordenador ba Sentru Produsaun Masin ne’e”, konfesa arguidu ASS ba Tribunál iha sala julgamentu TDD.
Arguidu deklara, iha altura ne’ebá sira halo enkontru alargada ne’ebé partisipa hosi Gabinete Ministru MCIA no Vise Ministru MCIA nia nomós husi ekipa Sentru Produsaun masin nia hosi Maliana, nune’e Gabinete Ministru MCI nia mak Sr. AA, Gabinete Vise MCIA mak Sr AF ho arguidu rasik, nune’e
liuhosi enkontru ne’e deside arguidu mak sai Vise Koordenador Sentru Produsaun Masin nia.
Iha enkontru ne’e Sr. MM mak Xefe ba Sentru produsaun Masin, arguidu ASS mak Vise Koordenador no PX mak nu’udar Sekretáriu.
“Ha’u koñese tanba ami Maliana hotu, no ha’u hatene sira mós militante Partidu Demokratiku (PD) hotu,” konfesa arguidu.
Arguidu mós deklara, durante nia asume kna’ar nu’udar Vise Koordenador ba Sentru Produsaun Masin nia la halo propaganda kona-ba husu apoiu orsamentu, no la hatene prosesu Administrasaun no mós prosesu tender ba Kompañia ne’ebé atu halo kontrusaun ba Sentru Produsaun Masin.
“Ha’u la halo proposta ba husu osan apoiu ba Sentru Produsaun Masin, proposta ne’e se mak halo ha’u lahatene, kona-ba asina ne’e ami na’in-tolu Xefe Sentru , sekretaris Sentru no mós ha’u rasik mak ami asina maibé mak prepara ha’u lahatene, no mó prosesu Administrasaun ha’u lahatene, ha’u hatene bainhira osan tama ona konta Sentru Produsaun Masin nia atu selu Kompañia mak ha’u hatene”, deklara Arguidu ASS.
AR la iha koñesimentu ba Kompañia, tamba nia iha MCIA iha tinan 2015. Bainhira nia tama, arguidu AdC asume ona kargu hansan Ministru Edukasaun, no Ministru MCIA mak Constâncio Pinto.
Akuzasaun husi Ministériu Públiku ne’ebé Tribunal le sai iha indísiu sufisientemente katak, Arguidu AC iha loron 8 fulan agustu tinan 2012 to’o meadu 2015, asume kargu Ministru Komersiu no Industria.
Arguidu ASS hahú fulan agustu tinan 2015 to’o iha loron akontesmentu, nia hetan indikasaun hanesan apointamentu poitika, iha Gabinete Vice Ministru nu’udar ofisial relasaun servisu, no iha tinan 2017, nia hanesan Assessor iha Gabinete Vice Mınistru.
Arguidu ASS mós iha loron alontesimentu nia mós nu’udar Vice Koordenador 1 ba Centru Produsaun Masin-Atabae. Arguidu DGM nu’udar Diretór nomos na’in ba kompañia Hugo Amor Unipessoal, Lda. Arguidu AC, ASS no DGM sira kuñese malu diak (hanesan fundador nomos militante ba Partidu Demokrata (PD).
Iha loron (30/07/2015, Arguidu AC uza nia poder hanesan Ministru MCIA, desidi hodi hatudu uluk ona empreza Hugo Amor Unipessoal Lda, maka implementa projetu eskavamentu ba fatin masin Atabae. iha loron ( 22/08/2015) Centru Produsaunı Masin – Atabae aprejenta karta aplikasaun proposta ba Ministru MCIA altura hodi husu apoiu orsamentu ho montante $ 350,000.00, (rihun atus tolu lima dóllares Amerikanu.
Proposta refere prepara husi arguidu ASS, nune’e Constâncio da Conceição Pinto bainhira asume kna’ar hanesan Ministru, troka arguidu AC nia kontinua ho despaxu ne’ebe maka iha ona.
Ministériu Finansas halo pagamentu utiliza fundus subvensaun públiku ba Sentru Produsaun Masin hodi indika iha CPV naran benefisiariu Manuel Mendes, hanesan Xefe Grupu ba Centru Produsaun Masin – Atabae, pagamentu uza fundus subvensaun públika ho montante orsamentu $ 303, 489.80. (rihun atus tolu tolu dóllare atus hat walu nulu resin sia, no sentavu walu nulu) dóllares Amerika.
Ministériu Finansas efetua pagamentu dala 2 (rua) ba Centru Produsaun Masin hanesan
pagamentu iha loron iha (13/11/2015) ho montante $ 121, 395.92 (rihun atus ida rua nulu resin ida dólar atus tolu sia nulu resin lima, no sentavu sia nulu resin rua) dóllares amerikanu, no iha loron hanesan efetua mos pagamentu ho montante $ 182,093.88 (rihun atus ida walu nulu resin rua dólar sia nulu resin tolu) dóllares Amerikanu ho totál pagamentu $ 303,489.80; (rihun atus tolu tolu dólar atus hat walu nulu resin sia no sentavu walu nulu) dóllares Amerika.
Fundus refere Governu atraves MCIA transfere ba konta BNCTL ne’ebe partense ba Centru Produsaun Masin. Arguidu ASS, MM no mós EG nu’udar responsável ba konta Centru Produsaun Masin Atabae. Iha loron (27/09/2015) asina tiha kontratu entre Kompaña Hugo Amor Unipessoal, ho projetu na’in maka MM hodi hala’o konstrusaun ba fatin industri ki’ik produsaun masin Cutubaba tuir dezenu no BoQ iha area Sulilaran nomos Beacou ho totál orsamentu rihun atus ida, rua nulu resin ida, dollar atus tolu, sia nulu resin rua, no sentavu tolu nulu resin rua dollares Amerikanu.
Kontratu refere prepara hosi arguidu ASS hodi fo ba Kompañia ho MM hodi asina. Maibé tuir valor ne’ebé maka mensiona iha BoQ I ho total valor $ 143,489.78 (rihun atus ida hat nulu resin tolu dolar atus hat ualu nulu resin sia no sentavus hitu nulu resin ualu) dolar Amerika no BoQ II ho montante $144, 519.64 (rihun atus ida hat nulu resin dolar atus lima sanulu sia no sentavus nen nulu resin hat) dolllar Amerika ho valor global $ 288,009.42 (rihu atus rua walu nulu resin walu dolar dolar sia no sentavus hat nulu resin rua) dólar Amerikanu valor refere diferensia ho válor iha kontratu, BeQ.
Iha implementasan kontratu Kompañia Hugo Amor Unipessoal, altera dezenhu nomos BoQ ba item 5 (lima) ba konstrusaun Armazem Masin Fatin, iha area Sullaran no área Biacuo ho montante global ba alterasaun $ 3.937.72 (rihun dollar atus sia tolu nolu resin hitu no sentavu hitu nulu resin rua). Alterasaun ne’ebé arguidu DGM hala’o hanesan, Pasang Dinding Gedek Bambu 120 m² ho presu unitáriu dollar 5.00,no totál orsamentu ba sub item refere ho montante $ 600,00 Pasang lantai zu 44 m² ho nia presu unitária $22,70 ho totál orsamentu $ 998.80; Pasang pintu kuseng 0.072 kúbiku m² ho totál orsamentu $40.86, Pasang Pintu Klam 8 m² ho nia prosesu unitáriu $ 37.40, totál orsamentu $ 37.40 ho totál orsamentu $ 299.20; Pasang ensel 6 stel, ho na presu unitáriu $5.00 ho totál orsamentu $ 30.00.
Arguidu DGM nu’udar na’in ba Kompaña Hugo Amor Unipessoal, troka item 5 (lima) refere ba fali Plastik Membrane restu, ho orsamentu rihun atus rua resin dollaree amerikanu. Arguidu simu pagamentu tuir BoQ maibe servisu la tuir BoQ (área Sulilara no Beacon), no prezudika fundus Estadu ho montante rihun 13 resin dollares amerikanu ba deit instalasaun bomba bee. Arguidu ASS sai hanesan ekipa tekniku husi MTCI ho funsaun hala’o monitorizasaun ba servisu refere iha área Sulilara no Beacou. Maibé arguidu ASS nu’udar apointamentu politika, iha Gabinete Vice Ministru hanesanr ofisial relasaun servisu nomos hanesan assessor, la halao nia kna’ar ho didiak hodi ezizi ba empreza nomos xefe Grupu hodi kumpri tuir dezenhu nomos BoQ ne’ebé maka iha ona, tanba arguidu mós hola parte iha grupu Centru Produsaun Masin refere.
Arguidu AdC hatene katak, akizisaun hotu-hotu uza subvensaun Públiku tenke hakruk ba rezims juridiku aprovizionamentu. Mesmu hanesan ne’e arguidu AdC aproveita nia funsaun hodi simu, proposta ne’ebe hato’o husi Kompañia hodi aseita no indika iha nia despaxu atu kompañia refere, maka implementa kontrusaun Industrial.
Hahalok arguidu AdC refere viola tia regras aprovisionamentu no regras utilizasaun fundus subvensaun públiku.
Arguidu AdC sei iha relasaun kolega no iha ligasaun ho partidu ne’ebé maka arguidu hakna’ar an ba ho Diretór Kompaña Hugo Amor Unipessoal, Lda. Tuir Regras aprovisionamentu arguido AdC deve hato’o impedimentu no inkompatibilidade hodi ajudika iha kontratu refere, kona-ba faktu interpuzisaun profile kompaña ba kostrusaun refere, maibé arguidu la halo ida ne’e hodi fó benefisia ba arguidu DGM.
Mesmu Arguidu ASS hatene nune’e nia deside hodi interven iha kontratu kostrusaun Armazem Masin Fatin hanesan prepara rasik proposta, prepara kontratu, inklui halo fiskalizasaun no fó orientasaun ba kompaña hodi la kumpri servisu sira ne’ebé mensiona iha BoQ hodi fo benefísiu la patrimónia ba nia an nomos benefísia direta ba kompaña.
Arguido DGM nu’udar Diretór nomos na’in ba kompaña iha dever ida hodi hala’o servisu tuir kontratu ne’ebé nia asina ho responsável Centru Produsaun Masin Atabae utilizandu fundus subvensaun aloka ba Centru refere husi Governu atraves MTCI. Arguidu DGM nia hatene katak nia la hala’o servisu no interese ne’ebé maka depozita ba nia hodi halo alterasaun ba iha item sira iha BoQ,
Arguidu DGM falsamente hato’o Invoice husu pagamento 100% tuir válor iha BoQ mesmu nia hatene katak iha item 5 BoQ nomos item Bomba bee la tuir ona válor ne’ebé maka mensiona iha BoQ 41. Nia hatene katak hahalok hanesan halo alterasaun ba BoQ no dezeñu inklui hato’o falsamente invoice hodi husu pagamentu tuir BoQ ne’e krime, maibé arguidu kontinua halo hodi benefísia nia an rasik nomos nia kompaña hodi hamosu prejuizu ba estadu.
Arguidu DGM konfesa katak nia rasik maka apropria rasik osan ne’ebe maka nia hetan ho meius falsifikasaun no Arguidu ASS hodi konsege hasai osan Estadu benefisia sira nia an no Kompañia
Ho nune’e arguidu sira hanesan, AdC hanesan autór ba pratika krime partisipasaun ekonómia em-negósiu previstu no púnidu tuir artigu 279 numeru 2 kódig penal, arguidu ASS hanesan autór ba pratika krime partisipasaun ekonómia negósiu previstu no punidu tuir artigu 279 númeru 1, 2 Kódigu Penal no Arguidu DGM hanesan autór ba prátika krime Administrasaun da nosa previstu no púnidu tuir artigu 274 númeru 2 kódigu Penál.
Rona tiha deklasaun arguidu nia Tribunál koletivu deside adia hikas ba parte lokraik kontinua rona arguidu ASS.
Audénsia julgamentu ne’e prezide husi Juis koletivu Ana Paula Fonesca, Ivan Suritay, Ersilia de Jesus, Ministériu Públiku reprezenta hosi Prokuradóra Lidia Soares, arguidu sira hetan asisténsia legál husi Advogadu Privadu Pedro Camões no Defensór Públiku Marçal Maskarinha.
Jornalista : Ekipa G-News
Editór Testu : Amito Qonusere Araújo