G-NEWS (DILI) – Líder iha mundu, mai ho karakter ne’ebé la hanesan. Karakter ne’e haree hosi hahalok loron-loron nian. Iha Timor, líder hotu-hotu halimar ho labarik sira, tan sira hatene katak, labarik mak futuru ba nasaun ne’e nian.
Kaliber Internasionál, hanesan Prezidente Repúblika José Ramos Horta, kuandu hasoru labarik Timoroan sira, sempre hatudu ninia domin. Nia fo hamnasa midar, labarik sira toman bolu Avo Horta, katak labarik Timoroan sira gosta tebes atu kaer ninia liman, satan hasae foto hamutuk. Ho ida ne’e, PR Horta oferese ninia domin ne’e hanesan ai-funan rosa.
Ema hotu liu-liu labarik sira gosta atu kaer ai-funan fresku, gosta atu kuidadu tanba hatudu furak, no matak, fresku ba ambiente ne’ebé moris ba.
Vizita tama sai ba munisípiu sira, Horta nia prezensa hanesa besi asu, ne’ebé sempre dada sidadaun hotu-hotu liu-liu labarik sira atu hakbesik an, tan Horta ninia domin bo’ot tebes, klean hanesan tasi, as hanesan foho. Ema hotu simpatia, hakarak habelun ho Horta, labarik Timoroan hakarak halimar ho Horta, tan ita hotu hatene katak Horta, naran ida, maibé ho lian Portugues kuandu tradus ba lian Tetun dehan TOOS, ne’ebé mai ho signifikadu rua.
Toos ne’e ba lian Tetun ne’e uza ba signifikadu rua katak ida To’os hanesan fatin ba ema agrikultura sira, atu kuda ai-fuan, batar, no agrikola seluk tan, no ida fali Toos ho nia signifika ema ida ne’ebé ho hanoin ne’ebé ema ida labele muda ninia hahalok, ka ho konsisténsia metin ka lia-fuan bain-bain dehan dudu la ba.
Nune’e, hakarak atu uza termu TO’OS ida ba Agrikultura ninian. Ho ne’e, mak To’os ne’e sempre fo moris ba ema, sempre fó ksolok ba ema, depende ita ninia uza oinsa. Kuandu iha to’os laran mak kuda ho ai-fuan ne’ebé sempre fo isin diak, parese-ke ita hotu kontente, nune’e atu simplifika katak Prezidente Repúblika José Ramos Horta hanesan to’os ne’ebé sempre fo ksolok ba ema hotu-hotu, liu-liu labarik sira.
Tuir disionáriu boot Institutu Nasionál Linguistika (INL) Termu hakerek Toos, adjetivu ho nia signifika; ne’ebé sólidu no susar atu rahun ka nakfera, nu’udar ezemplu fatuk, nst. Enkuantu termu ne’ebé hakerek To’os, substantivu ho nia signifika rai-ketak ne’ebé ema kuda ai-horis bá, porezemplu batar, modo, nst.
G-News dadalia ona ho ema barak, sira sempre dehan Prezidente Repúblika figura mundial no nasionál ne’ebé sempre fó ksolok ba ema barak.
Ema ida ne’ebé sempre besik Horta bainhira servisu iha Palálasiu Prezidensial iha mandatu da-ruak hateten, kuandu PR tun ba baze, admira ho ninia prezensa iha sosiedade nia leet.
“Loos maun. La dehan ita admira duni”, tenik Traballador ida iha Palásiu Prezidénsial (Sábado, 18022023).
Nia dehan tan, depois kuandu ba ne’e lakohi seguransa lori armas sira tuir, tanba orsida dehan halo labarik sira tauk la besik nia ona.
“Ne’ebé nia bá ne’e seguransa sira dok, depois nia halibur labarik sira hamutuk tia mak nia foto, ho ferik katuas hotu, depois fahe dosi, paun, no sosa aifuan sira-ne’e fó labarik sira”, Nia aumenta ninia observasaun.
Laos ida ne’e deit, maibé Prezidente Repúblika ne’e mós motiva labarik sira atu estuda. Ihaninia vizita ne’e dalabarik nia halo kompetisaun kiik ida hanesan kadi kakutak, hodi fó perguntas ida ba labarik estudante sira, no se mak responde ho loos, hetan prémiu.
“Depois koko hanesan husu matemátika, sé mak hatene nia fó osan $ 50 cent ga $ 1 dólar. Koko husu PR Timor-Leste mak sé, naran saida agora iha ne’ebé. Dalaruma labarik sira hatán sala ne’e nia hamnasa labarik hamnasa ita ida akompaña mós hamnasa”, traballador ne’e kontinua fó nia sasin.
Xefe Estadu, nu’udar mós Komandante Sumpremu, hanesan aman ba nasaun. Tanba ho responsábilidade ne’ebé iha nu’udar Pai do Povo, sempre motiva ninia emar sira be nia ukun, satan hasoru labarik kiik sira.
Ramos Horta uza nia matenek, gosta halimar ho labarik sira,no hanorim matenek ne’ebé iha. Ninia atus umanismu ne’e, la sees hosi Matebian Saudozu SAHE katak, fahe matenek ne’ebé Ó iha ba Ó nia maluk sira, tan ne’e nia hanesan PR maibé hanesan mós Mestre.
“Hanorin labarik sira han aifuan barak, hemu bee barak”, funsionáriu ne’e aumenta tan.
Tanba ninia domin hanesan ai-funan rosa, fatin ne’ebé Prezidente Repúblika José Ramos Horta servisu ba sempre nakloke, nune’e hateke bebeik ba liur hodi haree labarik sira ne’ebé haris iha pisina.
“Janela nia fatin iha Palásiu ne’e la taka, tanba hakarak haree labarik sira haris pisina oan ida iha oin ne’e. Dehan, keta seguransa sira siak karik nia atu haree”, funsionáriu ne’e taka konversa ho Jornalista G-News.
Jornalista: Ekipa G-News
Editór Textu: Amito Qonusere Araújo
loading="lazy" />