Kombate Tráfiku Umanu, Presija Iha Luta Kolektiva

Imajem Esploridu
banner 120x600
145 Views

Jornalísta : Amar Belo & Ekipa AJTL //

G-RTV.Com (Dili) : Konabá problema Tráfiku Umanu, Esforsu bárak mak entidade guvernamentál no naun-governamentál sira, promove hodi kombáte rede tráfiku umanu, maibé seidauk efikaz kombátidu, tambá rede husi autór sira, kontinua dezenvolve, tuir evolusaun sosiedade nian, nune’e presija iha luta kolektiva.

banner 325x300

Durante tinan 2020 to’o 2022, Unidade Polisia Vulnerável (VPU) husi Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL), halo akompañamentu bá kazu sia, ne’ebé iha inídisu tráfiku umanu, rua husi Munisípiu Coválima, 4 husi Rejiaun Autonoma Oecusse (RAEOA), 2 husi Aileu no kazu ida rejista iha Dili no autór sira kumpri ona sentensa iha Prizaun Bekora.

Tuir Komissáriu PNTL, relata katak, kazu bárak ho indísiu tráfiku umanu, sai sujeitu bá investigasaun polísial, tambá la emprega ema tuir kumprimissu.

Hau nia observasaun, buat ida ne’ebé importante mak respeita valór kulturál no tradisaun atu labele monu bá lasu. Durante ne’e ita hare, iha passadu, empreza konstrutora sempre uza ema liur, ho razaun katak Timor-oan servisu la efetivu ho sira lori ema husi Tailándia no Filipina, tambá sira konsideradu professionál, maibé lolos uza sira bá fali buat seluk” haktuir Komandante Jerál PNTL, Komissáriu Faustino da Costa ba jornalista sira iha Komandu Jerál, Kaikoli (Dili ), Tersa-feira foin lalais ne’e.

Nune’e, tuir diretora bá Komissaun Nasional bá Luta Kontra Tráfiku Umanu, Marcelina Tilman, afirma, bá periódu Novembru 2021 to’o Marsu 2022, rekolla kazu husi PNTL, Ministériu Públiku (MP) no prosesu bálun ne’ebé mak hetan ona desijaun husi tribunal.

“Dadus bálun husi MP, tambá prossesu bárak mak dehan tráfiku umanu maibé to’o iha ne’ebá investigasaun konfirma, motivu kazu ne’e seluk fali. Nune’e kazu bálun husi PNTL ami tenke konfere ho MP” Haktuir Marcelina Tilman.

Komisssaun ne’e estabelese fulan Novembru tinan 2021 no konfirma kazu 2 ne’ebe mak konsideradu hanesan tráfiku humanu,  prosesu 53 mak pendent hela no bálun arkiva ona, konformedadus  investigasaun husi PNTL no Ministériu Publiku. “Iha kazu ida ne’ebe envolve sidadaun estranjeiru ida no vitima husi estranjeiru no prosesu ne’e arkiva hela, seluk timor oan na’in tolu, maibe lezadu ema estranjeiru, iha tan sidadaun estranjeiru na’in rua no lezadu timor oan na’in rua, iha tan sidadaun rai luir ida no timor oan ida, maibe arkiva ona, se arkiva ona signifika la’os kategoria trafiku humanu, iha bálun tan mak estranjeiru no lezadu hanesan timor oan,” Relata Diretora ne’e.

Iha parte seluk, Organizasaun Mundiál Bá Migrasaun, rejista iha tinan 2018 vítima na’in 64 no husi númeru ne’e, kazu hitu mak konfirmadu ho kategoria hanesan, tráfiku bá liur hamutuk pursentu 70 (%70), tráfiku tama porsentu rua nulu (20) husi Xina, Malazia, Indonézia, Tailándia, Myanmar no Filipina ho tráfiku internal porsentu 10 (%10).

Autór ne’ebé involve iha tráfiku umanu, Tuir kodigu Penál Timor-Leste artigu 163, hetan pena prizaun tinan 8 to’o 20 bá ema ne’ebé mak rekruta, transporta, transfere, aloja ka akolle menór ho tinan 17 ho objetivu bá esplorasaun  bá ema seluk bá prostituisaun ka forma seluk esplorasaun seksuál nian, trabállu ka servisu forsadu, eskravidaun ka prátika hirak seluk ne’ebé hanesan.

Iha lei númeru 3/2017, kona bá lei bá prevensaun no luta kontra tráfiku umanu, konsagra medida sira kona-bá prevensaun no kombáte tráfiku umanu, hanesan mós protesaun no fó asisténsia bá ema-ne’ebé sai vítima hosi tráfiku ida-ne’e.

Dezde 2009, Timor –Leste sai signatáriu bá Konvensaun Nasaun Unida (ONU) konabá krime organizadu no transnasionais no Protokolu Adisionál bá Konvensaun ONU Kontra Krimi Organizadu Transnasionál kona-bá Prevensaun, Reprensaun no Punisaun bá Tráfiku ema, liuliu bá Feto no Labárik, ne’ebé aprova ona bá adezaun liuhosi rezolusaun parlamentar iha 2009.

Maibé, Vise Dekanu Fakuldade Siénsia Sosiais husi Universidade Nasional Timor Lorosa’e (UNTL), Júlio Aparício krítika,“Guvernu tenki implementa lei ho lolos, labele kesi mak kbi’it la’ék, maibé klase elite, husi livre ne’e injustisa, ne’e duni tenki hadia kualidade justisa no seitor edukasaun hodi forma ema nia konsiénsia”  hateten dosente ne’e.

Assosiasaun HAK, hanesan Organizasaun Naun-Guvernamentál ne’ebé durante ne’e luta bá defeza Direitu Umanu, atu ema bele moris ho dignu. Tamba ne’e, Vise-Diretora Assosiasaun HAK, Filomena Bárros dos Reis aponta, falta seriedade governu iha implementasaun lei sira.

“Lei tráfiku umanu seidauk implementa ho di’ák, dezafiu seluk mak la iha kampu servisu no kompaña bálun ba bosok ema hodi bá servisu, maibe ikus mai sai atan bá interesse sexuál. Ema bárak la iha konsiénsia, tambá vitima sira explorada, maibé sira la sente katak sira sai vítima no sira nafatin halo servisu ne’e, bainhira sira kompriende karik, sira  bá halo keixa, no ida ne’e hanesan dezafiu bo’ot,” aponta Filomena Reis.

Organizasaun Mundiál Bá Migrasaun, deskreve, migrasaun bá rai liur tambá problema pobreza no dezempregu no sira bá Nussa Tenggara Timur NTT – Indonesia, hafoin rona informasaun  husi família, kolega no viziñu sira.

Entidade ne’e konfirma katak, feto no labárik feto ho idade menus husi 18, mak vulnerável liu atu haruka bá Indonézia no nasaun seluk hodi servisu hanesan trabállador doméstiku, ho promesa katak, sei hetan servisu di’ak, edukasaun no selu tusan sira iha Timor, maibe ikus mai sai alvu bá explorasaun sexual, atan no trabállador doméstika.

Igreija nia missaun tuir Superiora Fillas de Caridade Canosiana (FDCC), Me. Guilhermina Marçal, FDCC mós fó ona assistensia bá feto vulnerável sira, hodi ajuda sira, hodi asesu bá edukasaun no sensibiza sira atu defende sira nia dignidade.

“Atu tulun sira liu husi edukasaun no formasaun morál no halo mos akompañamentu, no agora timor-oan iha feto potensiál bárak ne’ebé mak kompriende ona katak, integridade no dignidade feto iha, la’os hakru’uk bá hahalok ida ka intimidasaun ruma, nune’e ikus mai bálun sai vogal hanesan mos ho mane,” tenik Madre Guilherimna.

Parte igreija mos konsidera katak, aumentu husi kazu ne’e mos kauza husi degradasaun morál husi foinsa’e sira no husu atu halo akompañamentu bá oan sira, inklui mos haforsa sira nia edukasaun, hodi hadi’ak sira nia futuru.

Komissaun Nasional bá Luta Kontra Tráfiku Umanu mos  apost,“Primeiru ami halo treinamentu uluk bá membru komisaun kona bá saida mak tráfiku umanu depois expanda, hodi muda ema nia hanoin, liu-liu sidadaun sira iha àrea remotas, atu labele monu bá tentasaun, tambá dala ruma ema bálun mai bosok sira nian inan aman, atu lori sira nia oan bá servisu ne’ebe diak liu, fo eskola bá sira nia oan, maibe to’o iha fatin ne’ebe mak promete envolve iha trafiku humanu,” hateten Marcelina Tilman.

Husi sikun seluk, Assosiasaun HAK apela nessesidade atu guvernu no entidade naun-guvernamentál seluk servisu hamutuk, hodi konsiensializa sidadaun no hakbi’it ekonomia iha familia.

“Por exemplu, ema bálun mai vila atu servisu, maibé ikus mai halo fali buat seluk, tambá sira la iha koñesimentu klean kona bá perigu husi kazu tráfiku umanu, sira la sente katak sira sai vítima, maibe bálun sente moe, maibe sira la keixa tambá la iha dalan seluk bá sria nia moris, tambá ne’e governu no ONG sira presija servisu hamutuk” subliña Vise Diretora Asosiasaun Hak.

Diretora bá Komissaun Nasional bá Luta Kontra Tráfiku Humanu, relata katak, komissaun interministerial, ne’ebe envolve entidade simu orientasaun husi Primeiru Ministru Taur Matan Ruak atu luta bá kombáte tráfiku humanu.“Membru komissaun ne’e iha reprezentante husi entidade governu hanesan investigador no suplente ida husi Polisia Siéntifika Investigasaun Kriminal, membru  PNTL ida, reprezentante Ministériu Negosiu Estrangeiru no Kooperasaun no entidade seluk, hodi luta kontra tráfiku humanu no dezde tinan 2021, komisaun prepara planu anual, trimestral no dissminasaun iha TV no Rádio, inklui distribuisaun panfletu” dehan Marcelina Tilman.

PNTL kontinua mós monitoriza nafatin Servisu Polisia Emigrasaun, hodi reforsa medida kontrolu bá movimentu sidadaun no empreza estranjeira iha Timor, hodi trava rejistu tráfiku humanu.“Kona bá assuntu ne’e, ema hotu bele mai iha ita nia nasaun, maibe, Diresaun Jeral Servisu Migrasaun, kontinua kontrola sidadaun estranjeiru tuir lei emigrasaun katak, empreza ne’ebé mak emprega estranjeiru ne’ebé mak ho vistu turista sei hetan multa”, konklui Komandante Jerál PNTL.

(REMATA)

 

 

 

 

 

 

 

 

relavante